Hoe komt hunebed 'Duvelskut' aan zijn naam?

Maar waarom heeft dit hunebed zo'n frappante naam? En om welk hunebed gaat het nou eigenlijk precies? Deze vragen werden gesteld aan de redactie van Zoek het uit!, dus doken wij de geschiedenis in op zoek naar meer informatie over de Duvelskut.

De naam Duvelskut (ook wel Duvels kutte, Duvels Kolse of Daemonis Cunnus) wordt voor het eerst aangetroffen in een tekst uit 1547. De Belg Antoon van Schoonhove schrijft over het hunebed: 'De afzonderlijke stenen, die een grote stapel vormen, zijn namelijk zo groot dat geen wagen of schip ze aangevoerd zou kunnen hebben. Ook zijn daar geen steengroeven omdat het land moerassig is, zodat het vermoeden bestaat dat zij aangevoerd zijn door demonen (...) bij welke altaren de bewoners levende mensen offerden, vooral vreemdelingen, die zij voordat zij hen slachtten, dwongen door de nauwe gang onder de altaarstenen te gaan. En als die er doorkropen, werden ze met drollen besmeurd en gegrepen. Dat doet men daar nog steeds, vooral als ze geboren Brabanders zijn, waarbij het dikwijls tot moorden komt. De gang zelf heet wegens haar smadelijkheid 's Duvels kut (...).'

De naam Duvelskut verwijst dus naar de duivel en de demonen, die vereerd zouden worden op het 'altaar'. Maar de duivel wordt altijd als een mannelijk wezen aangeduid, hoe kan die ineens een vrouwelijk geslachtsdeel hebben? Zoals het bovenstaande citaat al aangeeft, moet het woord eerder worden gelezen als spelonk. Een nauwe toegang naar de wereld van de duivel en de demonen, de vertegenwoordigers van het kwaad. Een ingang naar de hel, dus.

De meeste bronnen die we vonden beschrijven Duvelskut als een hunebed dat in de buurt van Rolde ligt. Bijvoorbeeld de website van Het geheugen van Drenthe, Wikipedia en de website van het Hunebedcentrum.

Bij Rolde liggen twee hunebedden, namelijk D17 en D18. De naam Duvelskut is vastgelegd in een Latijnse verhandeling uit 1547 over Germaanse stammen in de Romeinse tijd. Dit is de oudste schriftelijke vermelding van een Drents hunebed. In de verhandeling wordt gesproken over een stapel stenen "[...] in het dorp Roelden niet ver van Coevorden nog steeds te zien zijn, tot verbazing der toeschouwers.

Roelden is hoe ze in die tijd het huidige Rolde aanduidden. Zowel Rolde als Coevorden waren de grootste, bekende plaatsen in Drenthe.

De naam 'Duuels kutte' komt voor op de kaart van de drie Frieslanden, gemaakt in 1568. Hij duikt ook op in de wereldatlas Theatrum Orbis Terrarum uit 1570. Op onderstaande uitsnede is Friesland weergegeven. In Drenthe wordt daar het hunebed getekend, met daarbij de toelichting dat het Duvelskut heet.

Hoewel veel bronnen dus melding maken één van de hunebedden bij Rolde als zijnde de Duvelskut, is niet iedereen het daar over eens. Op verschillende kaarten is namelijk te zien dat de Duvelskut op een andere plek is aangegeven dan bij die twee hunebedden. Dus niet bij Rolde, maar eerder in de buurt van Anloo.

Wijnand van der Sanden, voormalig provinciaal archeoloog, heeft in de Nieuwe Drentse Volksalmanak van 2014 een uitgebreid betoog geschreven over wat nu de precieze locatie van de Duvels Kut is. Volgens hem gaat het niet om één van de hunebedden bij Rolde, maar om het hunebed van Gasteren, vlakbij Anloo.

Dat zou blijken uit de aanduiding op verschillende oude landkaarten. In zijn betoog schrijft Van der Sanden daarover het volgende. "In beide series manuscriptkaarten vinden we de Duvels kut. Op kaart 24 uit de Atlas Bruxellensis - die het gebied tussen Eems en IJssel weergeeft - is de naam Duvels Kutte onder een symbool naast een doorgaande weg te vinden. De weg loopt naar het noorden en buigt bij het symbool naar het noordwesten af. Dit symbool staat min of meer ter hoogte van Anloo, dat oostelijk van de beek Hornster diep ligt. Het gaat hier ongetwijfeld om de Drentsche Aa. Wanneer we de ligging van deze Duvels kut vergelijken met de huidige topografische kaart, en we nemen de kerken van Rolde en Anloo als richtpunten, zou de Duvels kut ongeveer ter hoogte van Gasteren gesitueerd moeten worden. Daar boog de oude weg van Rolde over het Balloërveld inderdaad naar het noordwesten af (om via Oudemolen en Zeegse naar Tynaarlo te lopen)." Het hele betoog van Van der Sanden is hier in zijn geheel te lezen.

Dat in de oude documenten Rolde en Coevorden genoemd worden als locatie aanduiding, zou komen doordat dat de enige twee plaatsen waren in Drenthe die bekend waren bij de Belgische auteur van de tekst. Daarom is 'in de buurt van Rolde en Coevorden' op te vatten als een breed begrip.

Wat, behalve de naam, verder bijzonder is aan de Duvelskut, is dat er lange tijd werd gedacht dat dit hunebed de Zuilen van Hercules moest voorstellen. De held Hercules (zo noemden de Romeinen hem, de Griekse benaming was Herakles) is een bekende uit de mythologie. Hij voerde twaalf werken uit voor koning Eurystheus. Tijdens een van deze werken richtte hij 'De zuilen van Hercules' op, die een grens aanduidden, de uiterste rand van de wereld. Daar voorbij was er niets dan ellende.

Op verschillende landkaarten werd de Duvelskut aangeduid als 'Zuilen van Hercules'. Tegenwoordig wordt de Straat van Gibraltar gezien als de plek waar Hercules zijn zuilen zou hebben opgericht. De Duvelskut wordt nu niet meer geassocieerd met de Griekse held.

Dus hoewel er breed uitgedragen wordt dat één van de hunebedden bij Rolde de Duvelskut is, blijkt dat achterhaald te zijn door het onderzoek van Van der Sanden. Wil je de échte Duvelskut zien, dan moet je bij Gasteren zijn. Overigens sluit Van der Sanden niet uit dat ook andere hunebedden vroeger werden aangeduid als Duvelskut, alleen is dat niet met zekerheid te zeggen omdat er geen documentatie van is.

Ben jij ook wel eens iets tegengekomen met een bijzondere naam, en wil je weten waar dat vandaan komt? Stuur je vraag in naar Zoek het uit!