'Van Gogh kwam depressief en vertrok ook weer depressief'

Grote kans dat hij enigszins verwonderd om zich heen keek. Verscheidene uren eerder was hij in Den Haag in een trein gestapt, die hem naar Drenthe brengt. De provincie Drenthe, de plek waar de Duitse landschapsschilder Max Liebermann elk jaar naartoe trekt. Broer Theo wees Vincent erop, nadat hij een jaar eerder de kunst van Liebermann zag. En ook zijn vriend Anthon van Rappard lijkt het een goed idee dat Van Gogh eens naar Drenthe gaat.

"Van Rappard adviseerde Van Gogh om rust te zoeken op het platteland", weet de 80-jarige Brabantse Van Gogh-kenner Ton de Brouwer. Want Van Gogh heeft het in die periode ervoor zwaar. "Hij was daar bij Anton Mauve, een aangetrouwde neef, in de leer geweest als kunstschilder. Tegelijkertijd kreeg hij er een relatie met Sien Hoornik, een prostituee. Hij wilde een gezin met haar, maar dat liep mis."

Van Gogh verlaat Sien. Berooid. Met geld van zijn broer pakt hij de trein naar Hoogeveen. De kunstenaar is op dat moment 30 jaar oud en staat aan het begin van zijn carrière als schilder. Maar het is ook een man die al een heel leven achter zich heeft liggen. Hij heeft in Londen en Parijs gewoond, heeft in de kunsthandel gezeten. Maar depressies spelen hem dan al parten. Ook een leven als lekenpredikant, is voor de de Brabantse zoon van een predikant niet weggelegd. Zijn geluk ligt misschien wel in de rust op het platteland.

Vol goede moed begint Van Gogh aan zijn Drentse periode. Hij verblijft een kleine drie weken in Hoogeveen, waarna hij met een trekschuit naar Nieuw-Amsterdam trekt.

Volgens De Brouwer is de beginnend kunstenaar erg onder de indruk van de Drentse natuur. "In brieven omschrijft hij die als 'superbe', verbazingwekkend. Maar het is het begin van de herfst. Dan staat de heide al niet meer in bloei en wordt alles kaler." Hij schildert enkele schilderijen, maakt tekeningen. Niet veel, voor een schilder die in de jaren daarop heel veel meer produceert. "Van Gogh was hier om zich te ontwikkelen als schilder", aldus de Brabantse kenner.

Die Drentse natuur kan de schilder wel aanstaan, hij blijft een buitenbeentje in het protestantse Drenthe. "Je moet het in die tijdsgeest zien", denkt De Brouwer. "Zo'n rare snuiter als een kunstenaar valt op. Kunstenaars hoorden daar niet, die hoorden thuis in Amsterdam. Waarschijnlijk werd hij met de nek aangekeken. Bovendien vroeg hij ook aan vrouwen of hij hen mocht tekenen en schilderen. Dat was niet de bedoeling in die tijd. En mogelijk werden er ook nog wel verhalen rondgebazuind dat hij het met een hoertje had aangelegd in Den Haag. Dan houden mensen afstand."

Vijf schilderijen zijn er van Vincent van Gogh bekend uit zijn Drentse tijd. De turfschuit, Twee vrouwen in het veen, Hutten, Onkruid verbrandende boer en Boerderij met turfhopen.

Het zijn niet de bekendste werken die Van Gogh heeft gemaakt. Volgens De Brouwer hebben ze ook niet zo veel invloed gehad op de rest van zijn werken. "Van Gogh schilderde wat hij om zich heen zag. Het was voor hem een aanloop om kunstenaar te worden. Maar hij besefte wel dat hij op de goede weg was. Na zijn tijd in Drenthe is hij in Nuenen (Brabant) en daarna Parijs in volle glorie gaan schilderen."

Mogelijk dat de Brabander nog wel meer schilderijen of tekeningen heeft gemaakt in Drenthe, denkt de Van Gogh-kenner. "Dat deden kunstenaars vroeger wel vaker. Om in hun onderhoud te voorzien, of om tabak te kopen." Het zou zo maar kunnen, ze zijn in ieder geval nooit opgedoken.

De stugge Drenten, het herfstweer, geldgebrek en misschien ook wel praatjes. Hoe langer Van Gogh in de provincie verblijft, hoe moeilijker hij het krijgt. "Hij had zijn redenen om te vertrekken", weet De Brouwer. "Van Gogh zag het niet zitten om er nog verder te werken. Ook omdat het een moeilijke omgeving was om mensen te portretteren."

Zo belandt de schilder van de ene depressie in de ander. Hij kiest er zelfs voor om zijn ouders per brief te schrijven of hij tijdelijk weer bij hen kan verblijven in Nuenen. Zijn ouders, waar hij geen goede band mee heeft.

Op 4 december pakt de gedesillusioneerde schilder de trekschuit, terug naar Hoogeveen. Op 5 december staat hij weer op het station. Wachtend, op de trein richting Brabant.