Taalstrijd: 'Waarom het Fries wel en het Drents niet, dit voelt niet goed'

Meneer Oost uit Erica heeft hier geen goed gevoel over en vraagt Zoek Het Uit! van RTV Drenthe er eens nader in te duiken. De redactieleden weten raad en benaderen gelijk de kenners van het Drents: de leden van Het Huus van de Taol.

"Het is een vraag die wij wel vaker gesteld krijgen", zegt streektaolfunctionaris Amber Tieck. "Het heeft te maken met politieke keuzes, met erkenning, het is een papieren kwestie".

Op de website van de Algemene Friese Onderwijscommissie (de Algemiene Fryske Ûnderrjocht Kommisje, de Afûk) is te lezen dat de Friese taal ontstaat in de vroege Middeleeuwen. Het wordt in die tijd steeds meer een eigen taal en wordt dan ook al gebruikt als schrijftaal bij onder meer het opstellen van wetteksten.

In de zestiende eeuw schrijft nog maar een enkeling in het Fries, maar in de negentiende eeuw verandert dit. Het Fries wordt dan ineens populair. Er ontstaat een levendig literair klimaat, de taal wordt steeds meer gesproken en geschreven. Vooral het Friese volkstoneel speelt hierin vanaf ongeveer 1860 een grote rol. In 1956 krijgt het Fries een officiële status die gelijk is aan het Nederlands. Het Fries speelt dan al een grote rol in de provincie bij meerdere instanties, maar pas vanaf dat jaar mag de taal officieel gebruikt worden in vergaderingen van gemeenteraden en Provinciale Staten.

In 1997 worden bij wet de mogelijkheden voor het Fries in de rechtbank verruimd. Dan mogen ook het Openbaar Ministerie en de rechterlijke macht de taal gebruiken.

De inwoners van Friesland kunnen sinds jaar en dag in het Fries met gemeentelijke en provinciale overheden communiceren en corresponderen. De provincie en meerdere gemeenten hebben er een beleidspunt van gemaakt om meer Fries te gebruiken bij het opstellen van officiële documenten.

Het Drents valt met onder meer het Gronings, het Twents en het Achterhoeks onder het Nedersaksisch. Varianten daarvan spreken ze ook in een groot deel van Noord-Duitsland tot aan Polen toe. En ook in het zuiden van Denemarken begrijpen ze ons wanneer we plat praten.

Het Nedersaksisch stamt af van het Oudsaksisch, dat al voor de Middeleeuwen werd gesproken in ons gebied. Het Oudsaksisch ontwikkelt zich via Middelnederduits tot de Nedersaksische streektalen die we nu kennen. Dit is onder meer te lezen op de website van het Nedersaksisch.

De verschillende vormen zijn geen standaardtalen geworden, zoals het Nederlands, het Fries en het Hoogduits, maar toch wordt het Nedersaksisch als belangrijke geschreven taal toegepast, bijvoorbeeld in de wereld van de Hanze; het samenwerkingsverband van handelaren en steden tot in de 16de eeuw. Vanaf de tweede helft van de 17de eeuw wordt meer geschreven in het Nedersaksisch in vooral poëzie en proza. Het wordt echter nooit erkend als volwaardige taal en mag dus bijvoorbeeld niet in de rechtbank worden gebruikt.

"Van het Drents wordt wel eens gezegd dat het geen taal is, maar een dialect", vertelt Amber Tieck van het Huus van de Taol. "Maar dat kun je eigenlijk zo niet zeggen, want taalkundig gezien verschilt een dialect niet van een taal, het gaat om een politiek verschil."

In 1996 wordt het Nedersaksisch onder het zogeheten Europees Handvest erkend als minderheidstaal. "Dit betekent dat betrokken provincies en gemeenten hun eigen beleid mogen voeren te bevordering en bescherming van de taal," zegt Amber. In genoemd handvest is ook het Fries vastgelegd, maar er zijn verschillen.

Het Nedersaksisch is dus geen rijkstaal, het Fries wel. Beide talen kennen verschillende varianten. Het Fries heeft zo'n 600.000 sprekers binnen Nederland en is gestandaardiseerd. Het Nedersaksisch heeft 1,2 miljoen sprekers binnen ons land en is niet gestandaardiseerd. Een ander groot verschil is dat het Fries gesproken wordt in één provincie en het Nedersaksisch in meerdere.

De erkenning van het Drents en het Fries is een ietwat technisch verhaal. We moeten hiervoor het reeds genoemde Europees Handvest nader bekijken. Hierin wordt het Nedersaksisch onder deel 2 erkend, maar het Fries onder deel 2 en deel 3. Deze stap extra voor het Fries betekent onder meer dat de overheid het Fries niet enkel passief hoort te beschermen, maar het gebruik actief moet stimuleren. Zo moeten concrete doelen aan het onderwijs worden gesteld.

Maar waarom heeft het Drents die erkenning dan niet? Volgens streektaolfunctionaris Amber Tieck is dit wel de hamvraag. "We proberen al jaren het Nedersaksisch ook naar deel 3 te tillen, maar dat lukt niet. Ik denk dat het een kwestie van geld is en praktische overwegingen. Die erkenning van het Fries kost veel geld. Zo moeten er taalbeleidswerkers komen, er moeten docenten worden opgeleid, er moet meer onderzoek worden gedaan en ga zo maar door. Je kunt je dan wel voorstellen dat overheden niet zitten te springen om ook meer geld uit te gaan geven aan het Nedersaksisch".

Maar volgens Tieck is ook de organisatie voor het Nedersaksisch ingewikkelder omdat het in meerdere provincies wordt gesproken. "En het Fries is gestandaardiseerd. Dat betekent dat er één erkende standaard schrijftaal is voor heel het gebied. Het Nedersaksisch als geheel heeft dat niet". Overigens heeft het Drents sinds de jaren tachtig wel een officieel (door de provincie) erkende spelling en er bestaan meerdere woordenboeken.

Tieck stelt dat het lastig is te beoordelen waarom het Fries meer erkenning krijgt dan het Drents. "Met taalkundige kenmerken heeft het niets te maken. Voor het Fries is in ieder geval de gebeurtenis 'Kneppelfreed' van belang. Dat moment is bepalend in de taalgeschiedenis, een situatie waarin taal en politiek samenkwamen en veel aandacht kregen. Andere minderheidstalen hebben zo'n moment niet gehad".

Op het vaste land kennen we dus twee volwaardige talen: het Nederlands en het Fries. Maar binnen de grenzen van het koninkrijk gelden ook het Engels en het Papiaments als officiële talen. Die talen worden gebruikt op de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba. Ze zijn daar toegestaan in de rechtspraak, het onderwijs en de overheidscommunicatie. Daarnaast geldt de Nederlandse Gebarentaal (NGT) als officiële taal. Nederland heeft via Europese afspraken Limburgs, Nedersaksisch, Jiddisch en Sinti-Romanes als regionale of non-territoriale taal erkend.

"Je mag dus zowel het Drents als het Fries een taal noemen", vat Amber Tieck het samen. "Drents wordt als variant van het Nedersaksisch net als het Fries erkend als minderheidstaal in Europa. Het verschil is dat het Fries extra rechten heeft en ook een rijkstaal in ons land is. De reden voor de verschillen is niet van taalkundige, maar van politieke aard".

stel ze hier, die vragen
wij gaan gelijk op zoek
niet op het onhaalbare jagen
het staat niet altijd in een boek

stuur je vraag naar zoekhetuit@rtvdrenthe.nl of kijk hieronder.