Even een ommetje: op zoek naar de zomertortel in Vries

Het is een fantastisch voorjaarsgeluid: een koerende zomertortel. Het is een beetje een zacht, spinnend geluid, alsof er een dikke kat heel tevreden in een boom zit: koerrrr, koerrrr, koerrrrr, met een hele lange, rollende "r". Heel anders dan het koeren van de andere duiven in ons land: de houtduif, de holenduif of de Turkse tortel. Jammer genoeg worden ze steeds zeldzamer - en dreigen ze zelfs te verdwijnen uit ons land. Vogeltekenaar Erik van Ommen uit Vries ontdekte een zomertortel in zijn woonplaats - dat was voor ons aanleiding om met hem op zoek te gaan...

Vroeger zag je overal zomertortels, maar in de jaren '70 van de vorige eeuw ging het mis. Sinds die tijd is het aantal zomertortels in ons land met naar schatting zo'n 85 procent afgenomen. Nu zijn er misschien nog zo'n 1500 paartjes blijkt uit cijfers van Sovon Vogelonderzoek Nederland. Een zomertortel in een dorpskern begint dus zo langzamerhand echt bijzonder te worden. Lars Soerink is bij de Vogelbescherming betrokken bij een plan om de zomertortel te behouden: "Zomertortels zijn echt vogels van de zandgronden, en dertig, veertig jaar geleden had elk dorp wel een paartje zomertortels. Maar dat is echt allang niet meer zo."

Zomertortels zijn afhankelijk van onkruidzaden en die zijn er steeds minder te vinden: "Het probleem is dat hij niet in staat is om allerlei andere voedselbronnen te benutten. De Turkse tortel (de andere tortelduif die in ons land voorkomt) is heel opportunistisch en vindt overal wel te vreten, maar de zomertortel is echt afhankelijk van onkruidzaden en dan ook nog allerlei kleine zaden van bijvoorbeeld herderstasje en vogelmuur. En het lukt ze niet om daar genoeg van te vinden", legt Soerink uit. "Blijkbaar zijn akkerranden en wegbermen voedselrijker geworden, waardoor die kleine soorten zijn verdwenen, misschien dat de vermesting van het landschap daar een rol in speelt. Het is moeilijk om dat hard te maken, maar die selectieve voedselkeuze nekt hem."

Ander probleem is de trek. Zomertortels overwinteren in de Sahel, en er wordt tijdens de trek nog steeds veel op gejaagd. Maar dat is volgens Soerink niet het grootste probleem: "Het is ontzettend pervers dat dat gebeurt maar het is te makkelijk om daar naar te wijzen en weg te kijken van de problemen in zijn broedgebied, in ons land. Daar wil ik voor oppassen want het grote probleem is dat de zomertortel gewoon te weinig jongen groot brengt, dat is echt de hoofdoorzaak van de achteruitgang. Dan helpt die jacht natuurlijk niet, maar het lukt ons niet om in Nederland voor een goed leefgebied te zorgen."

De Vogelbescherming is vorig jaar een actie gestart voor de zomertortel. Mensen die nog een tortel in de tuin hebben worden geholpen bij de aanleg van een voedselveldje: "Eigenlijk een beetje een noodmaatregel omdat we zien dat de zomertortels ons door de vingers glippen. Zo kunnen we wat tijd rekken om nog beter te snappen wat er in het landschap moet gebeuren om de zomertortels die we nog hebben te behouden."

Drenthe is nog steeds een belangrijke provincie voor zomertortels maar ook hier kun je ze steeds moeilijker vinden. Erik van Ommen is niet optimistisch: "Ik ben bang dat we ze over vijf jaar gewoon kwijt zijn." En ook Lars Soerink van de Vogelbescherming ziet de toekomst van de zomertortel somber in: "Ik vrees dat Erik een realistisch beeld schetst. Als je uitzoomt en op wat grotere schaal naar de vogels kijkt, dan zijn er een heel aantal die in natuurgebieden leven die het hartstikke goed doen. Maar er zijn een heel aantal soorten in het landbouwgebied die zitten - op een enkele uitzondering na - behoorlijk in de problemen. We gaan heel efficiënt om met elke vierkante meter landbouwgrond maar dat betekent dat er voor andere soorten behalve het landbouwgewas nauwelijks nog plek is - en daar betalen vogels de prijs voor. Gelukkig zijn er boeren die meedoen met allerlei maatregelen, maar dat gebeurt nog op veel te kleine schaal. We moeten echt naar een andere landbouw, met niet zoveel mogelijk voedsel voor de laagste prijs, anders is het gedaan met de zomertortel, de patrijs en de grutto."

In ons land leven twee soorten tortelduiven: de zomertortel en de Turkse tortel. De Turkse tortel is een relatieve nieuwkomer die halverwege de vorige eeuw ons land koloniseerde. Het is een standvogel die het hele jaar door in ons land blijft, en een echte cultuurvogel: ze zitten bijna alleen in dorpen en stadswijken. Er broeden tussen de vijftig- en de zeventigduizend paartjes in ons land. De zomertortel is veel kieskeuriger in zijn eetgewoontes. Belangrijkste onderscheid is het geluid: de Turkse tortel heeft een driedelig koergeluid, de zomertortel een ééndelig koerrrr. Ook de kleur op de rug verschilt, en de tekening in de nek.

De Vogelbescherming wil graag weten waar nog zomertortels voorkomen. Waarnemingen kun je melden op zomertortel@vogelbescherming.nl. Meer informatie over 'operatie zomertortel' is hier te vinden.