Plantenpardijs het Eexterveld: 'Op termijn is dit niet te behouden'

"Is dit soms gemaaid?" Ecoloog Arnout-Jan Rossenaar van Staatsbosbeheer schrikt zich kapot. Eind mei bezoeken we met hem het Eexterveld om de zeldzame zeggen te bekijken die daar groeien. Ze hadden in bloei moeten staan - voor zover je het bij een miniatuur-grasachtig plantje als de blonde zegge over bloei kunt hebben - maar we vinden bijna niets. Rossenaar belt zijn collega's. "Wat hebben jullie gedaan? Het lijkt wel of jullie gemaaid hebben. Dat kan toch niet? Dat moet pas in het najaar! Wat is hier aan de hand?"

Maar van maaien is geen sprake, wel van watertekort. Na een gortdroog voorjaar is er zo weinig water op het normaal zeiknatte Eexterveld dat de zwarte zegge en de geelgroene zegge nauwelijks tot ontwikkeling komen.

Drie weken later lopen we weer over het Eexterveld, dit keer met vegetatiedeskundige Henk Everts. Hij loopt al het grootste deel van zijn leven door het Drentsche Aa-gebied: als kind van een varkensboer in Tynaarlo speelde hij in de hooilanden langs het Zeegserloopje. Als student onderzocht hij de ondergrondse waterstromen in het gebied en hoe allesbepalend die zijn voor de dotterbloemen en de orchideeën langs de beek. En onlangs nog heeft hij een monsterklus afgeleverd in het gebied: een complete vegetatiekartering van de Drentsche Aa. Henk Everts is iemand die je met een gerust hart een kenner kunt noemen.

"De basis van het Eexterveld", legt hij uit, "is potklei. Die zit hier vlak bij de bodem. En in die potklei zit heel veel kalk. En dat maakt een wereld van verschil." Want daardoor is er in de laagste delen van het gebied steeds een beetje kalk in de bodem, terwijl de hogere delen verzuren. En dat verschil is soms maar een paar decimeter, laat hij zien in het veld. "Kijk, hier op de hoogte groeit alleen maar hei en ik zie ook wat zonnedauw. Dat zijn planten die het goed doen op hele zure grond. En wat meer naar beneden heb je veel meer kruiden en bloemen. Die hebben wat rijkere, minder zure grond nodig."

Een eindje verderop blijft hij weer stilstaan: "Dit is een hele zeldzame plant. Heidekartelblad. Die staat hier overal in bloei. Dit is heel bijzonder. Ik ben hier wel van onder de indruk." Maar: "Er is hier ook niet zo lang geleden geplagd. En daarom doet dat kartelblad het hier zo goed. Als je niet blijft plaggen verdwijnt het weer, want dan raakt de grond langzamerhand weer verzuurd en vol stikstof."

Helemaal achteraan staat één van de paradepaardjes van het Eexterveld; de Spaanse ruiters, een paars-rode distelachtige plant. Er groeien er heel veel, maar je ziet niet veel bloemen: "Dat is een teken dat het niet zo goed gaat met de plant. Ik herinner me ook wel dat het hier een zee van bloemen was. Maar het is te droog. In andere jaren moest je hier laarzen aan hebben anders kreeg je natte voeten. En nu kun je hier gewoon lopen."

De Spaanse ruiter is een soort die typisch is voor zogenaamde blauwgraslanden. "Dat zijn natte graslanden waar bepaalde blauwgrijs gekleurde planten groeiden zoals zeggen, maar ook deze Spaanse ruiters. Vroeger was dat het gewone boerenland, maar dat is nu bijna helemaal verdwenen. Grote delen van Friesland, Noord-Holland en Zuid-Holland waren allemaal blauwgraslanden. De Spaanse ruiter was toen één van de meest algemene planten van ons land. Nu is het één van de zeldzaamste."

Grote delen van het Eexterveld zijn de afgelopen eeuw in cultuur gebracht. "Toen Jacq. P. Thijsse in de vorige eeuw naar Drenthe kwam voor Natuurmonumenten om een stuk hei te behouden als natuurgebied moest hij kiezen tussen het Eexterveld en het Dwingelderveld. Dat is toen het Dwingelderveld geworden en het Eexterveld is ontgonnen."

Op oude topografische kaarten is de ontwikkeling te zien: voor de oorlog is het hele gebied nog hei of 'woeste grond' zoals het toen heette. Op de kaart van 1954 kun je zien dat het gebied op de schop is gegaan. Opvallend genoeg is het dan grotendeels grasland. Opvallend is dat je daarna steeds meer akkerbouw in de omgeving ziet "en dat betekent dus dat er steeds meer water aan het gebied is onttrokken." Begin deze eeuw zie je het huidige natuurgebied het Eexterveld ontstaan.

Is Henk Everts dan niet blij dat dit terug is? "Natuurlijk. Ik zie de mooie en bijzondere dingen van het gebied. Maar tegelijkertijd weet ik ook wat er is verdwenen. En het hele systeem zoals het nu is kun je op den duur niet volhouden. Als we dit gebied willen behouden moet de waterhuishouding echt heel anders worden en zal er veel minder luchtvervuiling moeten zijn. Anders raken we het kwijt."