Waarom staat in sommige weilanden een ronde kring met bomen?

Vragen die ingestuurd werden door Levi uit Assen. En bij de stemronde van september werd deze vraag met een grote meerderheid gekozen, dus gingen we op zoek naar het antwoord.

Volgens boswachter Bertil Zoer is het antwoord nog niet zo eenvoudig. "Het zouden verschillende dingen kunnen zijn, afhankelijk van de locatie. Ik weet bijvoorbeeld dat er miltvuurbosjes binnen Drenthe bestonden, maar ik weet geen enkele exacte locatie met zekerheid."

Een pestbosje (ook wel krengenbosje, rustbosje, veepestbosje of koebosje genoemd) is een historisch landschapselement dat in grote delen van Nederland aangetroffen wordt. Het is een klein stukje land, met bomen begroeid en vaak met een ringsloot er omheen aan de rand van een weide.

Anja Verbers van Landschapsbeheer Drenthe: "Vroeger moesten boeren ook van hun zieke en dode vee af. Deze dieren werden meestal zover mogelijk bij de boerderij vandaan begraven, in de hoek van het weiland. Vaak was het vee doodgegaan aan veepest of miltvuur, vandaar ook de miltvuurbosje."

Dit plekje werd vervolgens overgeslagen met maaien en andere bewerkingen. Hierdoor konden er bomen en struiken ontstaan. "Op de oudere landgoederen en op plekken waar het boerenlandschap niet door grote ruilverkavelingen is veranderd komt men nog weleens een pestbosje tegen." De sloot of een hek heeft tot doel dat het gezonde vee niet op het besmette gebied komt, en er ook niet gegraven of geploegd wordt. Hierdoor zou verspreiding van sporen van de miltvuurbacterie Bacillus anthracis (antrax) worden vermeden.

De kadavers werden vaak met ongebluste kalk overdekt. Dit is soms nog te zien aan witte vlekken in de aarde. Als een pestbosje per ongeluk geruimd wordt, kunnen deze witte kuilen een aanwijzing zijn dat de nodige veiligheidsmaatregelen moeten worden genomen, omdat er nog sporen van de miltvuurbacterie actief kunnen zijn.

Een andere mogelijkheid is dat er midden in het weiland een grafheuvel of zelfs een hunebed ligt. Daaromheen staan soms ook bomen, "al is dit niet per se gebruikelijk", aldus Verbers.

Hans Alting van Staatsbosbeheer geeft aan dat bomen in een weiland niet vreemd zijn. "Dit noemen we 'landschapselementen' en die blijven om allerlei redenen staan. Vaak omdat ze het landschap verfraaien en omdat ze belangrijk zijn voor de biodiversiteit."

"Er is niet één standaard verhaal voor de boomgroepjes. Je ziet inderdaad wel op meerdere plekken in Drenthe dat het vaak de kleine terreintjes zijn met een grafheuvel of hunebed. Vaak zijn dit postzegeltjes met een beschermde status vanwege archeologie."

En die beschermde status zorgt er weer voor dat de bomen kunnen uitgroeien tot flinke exemplaren: "Ze zijn zodoende ook gespaard in ruilverkavelingen, met nu inmiddels zware eiken er op. Denk bijvoorbeeld aan de motte de Klinkenberg bij Gees. Of aan de grafheuvel Eppies Bergje", aldus Alting.

Hoewel de bomen er misschien niet speciaal voor zijn aangeplant, zijn ze in een aantal gevallen een uitkomst voor de koeien, paarden en schapen die in de wei lopen. Op een hete zomerdag kan er in de schaduw de nodige verkoeling gevonden worden.

Afhankelijk van de locatie kan het bosje met bomen ook een heel praktisch nut hebben (gehad): namelijk als houtbosje voor de boer. Dit werd ook wel een geriefbosje genoemd. In tijden dat er nog geen centrale verwarming was, was het heel normaal om zelf je hout te hakken. De houtkachel kon zo je huis verwarmen en op deze manier kon er gekookt worden.

Bovendien gebruikte de boer het hout om gereedschap van te maken, dikke takken voor stelen van rieken en hooivorken, twijgen voor de bezems. Het was vroeger dan ook niet ongebruikelijk om je eigen bosje te hebben, zodat je altijd voorzien was van hout om te hakken.

Anja Verbers: "Bosjes in het agrarisch cultuurlandschap zijn ook vaak pingoruïnes; die bestaan meestal uit berkenbomen, en hebben dus een andere uitstraling dan de groepjes eiken." Pingoruïnes zijn ringvormige kraters in het landschap, vaak zijn de oeroude kraters volgelopen met water. In Drenthe liggen er naar schatting zo'n 2.500.

"Het zouden ook klimaatbosjes van een project van Landschapsbeheer zelf kunnen zijn, al weet ik niet hoeveel die in Drenthe zijn aangeplant. En soms zijn het joodse begraafplaatsen. Die liggen ook vaak midden in het veld", aldus Verbers.

Zo zie je maar, op één vraag kunnen veel verschillende antwoorden te vinden zijn. Heb jij ook een vraag? Stuur deze dan in, wie weet gaan wij op zoek naar het antwoord.