Landschapsarchitect: 'Drenthe is de nachtwacht van het gecreëerde landschap'

"Er komen een heleboel opgaven op ons af", vertelt historisch geograaf Luuk Keunen. Hij is een van de twee onderzoekers van het project. "Denk aan de klimaat- en energieopgave en de veranderingen in de landbouw. Al die zaken komen toch samen. De essen zijn daarvoor maar kleine gebieden, maar de heide daarentegen... Een groot gedeelte van de opgaven komen in deze gebieden terecht en dan kun je maar beter goed voorbereid zijn."

Keunen neemt het gedeelte van het onderzoek over jonge heide-ontginningen op zich. Die periode was tussen 1850 en 1940. Boeren stonden voor grote opgaven, moesten heidegebieden delen en door de invoering van kunstmest kon van veel heidegebieden landbouwgrond worden gemaakt. Die jonge heideontginning drukte zijn stempel op het landschap. Die sporen zijn nog steeds te zien.

De gemeente Midden-Drenthe is een van de eerste gemeenten die heeft toegezegd mee te werken aan het project. Daarom staat de onderzoeker met zijn kaarten vandaag in Nieuw-Balinge, wat volgens Keunen meteen een mooi voorbeeld is.

"De boeren begonnen hier rond 1920 met het ontginnen van het heidelandschap", zegt Keunen. "Zo kan je zien dat er een kleinschalige boerenontginning ligt midden in het heidelandschap."

Ook de periode die volgde op die van de jonge heideontginning, is bepalend geweest. Van 1945 tot aan 1980 werden van de kleinschalige, strokenachtige landbouw grotere lappen grond gemaakt. Die tijd van ruilverkaveling noemen de meeste landschapsarchitecten nog steeds een doodzonde, maar niet Henk van Blerck. Hij smult er juist van.

In Drenthe is het overgrote deel van het landschap tijdens de ruilverkaveling aangekleed door landschapsarchitect Harry de Vroome. Er zijn volgens Van Blerk es- en beekdallen gevormd die nu niet meer weg te denken zijn. Drenthe noemt hij daarom goed gelukt. "Ik doe in heel Nederland onderzoek naar de landschapsplannen van de ruilverkaveling en Drenthe is erg bijzonder. Ik noem Drenthe 'de Nachtwacht van het ontworpen landschap van de ruilverkavelingen'. Harry de Vroome heeft hier zo lang gewerkt en alles is als één geheel ontworpen. Het lijkt alsof het altijd zo geweest is."

Het zijn de kleine details op de kaart die Van Blerck zo enthousiast maken. Zoals bijvoorbeeld de lindebomen in Elp. "Meestal staan de eiken op de brink in de dorpen", vertelt hij. "Maar Elp is een van de weinige dorpen waar lindes staan. Ik denk dat toen Harry de Vroome hier rondliep een heel mooi meisje zag staan en dacht: daar ga ik geen eiken voor planten. De linde is namelijk de boom van de schoonheid en de liefde."

Aan het project doen alle gemeenten mee in Drenthe, behalve Hoogeveen en Westerveld. De provincie betaalt daarnaast de helft van het onderzoek. Volgens gedeputeerde Cees Bijl draagt het project namelijk bij aan de bewustwording van de eigen omgeving.

"Het is heel bijzonder dat we over landschappen ver weg soms meer weten dan over de omgeving waar we dagelijks doorheen fietsen of rijden", vertelt Bijl. "Daarnaast kunnen we de uitkomsten van het onderzoek natuurlijk ook goed gebruiken voor toekomstige ontwikkelingen. Het is aan de gemeenten zelf of ze mee willen en kunnen doen, maar de informatie die beschikbaar komt delen we natuurlijk breed."

Wat de onderzoekers moeten met de twee gemeenten die niet meewerken weten ze nog niet precies. "In eerste instantie zullen er wel twee grijze gebieden op de kaart ontstaan", vertelt Keunen. "Maar uiteindelijk kunnen de dataset en de kaarten die er liggen straks makkelijk worden aangevuld voor die twee gemeenten, op het moment dat zij besluiten hun gedeelte toch ingevuld te willen hebben."

"Ik ga ze nog wel een keer bellen", grapt Van Blerck. "Dat ze toch aan moeten haken."