De letterzetter vreet onze bomen op: 'Maar hij hoort hier gewoon thuis'

Deze vraag werd door Martijn Lambregts uit Eeserveen ingestuurd naar Zoek het uit!.

Laten we eerst eens kijken wat de letterzetter precies is voor dier. Het is een donkerbruin kevertje, bedekt met kleine haartjes. Het diertje is klein, tussen de vier en zes millimeter. Letterzetters leven vooral in fijnsparren, maar ook de lariks, douglasspar, weymouthden, zwarte den en gewone zilverspar kunnen slachtoffer worden van de kever.

De boom kan insecten weren doordat er hars gevormd wordt, maar als de boom is verzwakt door schade of is omgevallen tijdens een storm, dan werkt dit niet meer genoeg en kan de boom door kevers gekoloniseerd worden.

Deze verzwakte bomen worden in eerste instantie bezocht door mannelijke kevers. Deze zoeken op de schors naar een geschikte plaats om zich naar binnen te boren. Eenmaal binnen begint hij een paringskamer te graven en als deze klaar is begint hij een chemische stof uit te scheiden waarvan de lucht de vrouwtjeskever moet lokken.

Een mannetje paart met twee tot drie vrouwtjes waarna de vrouwtjes verder graven onder de schors. In gangen van maximaal 15 cm lengte legt het vrouwtje tientallen eitjes. De larven die daaruit komen eten zich ook door de boom heen, dat doen ze dwars op de gang die de moeder heeft gegraven. Dit veroorzaakt het karakteristieke patroon. Als de larven volgroeid zijn, verpoppen ze zich en na circa zes weken vanaf ei-afzetting komen de kevers uit de poppen, boren ze zich naar buiten en vliegen uit naar een volgende boom. En daar begint het hele riedeltje weer opnieuw.

In de noordelijke streken, zoals in de Scandinavische landen, overwinteren de larven onder de schors of bij de wortels van de boom. In warmere streken, zoals in Nederland, kan de derde generatie van de letterzetter ook overwinteren. Op deze manier kan de letterzetter bij droog, warm en windstil weer zich redelijk snel vermeerderen.

Bij gebrek aan verzwakte bomen of bij een massale uitbraak kunnen dan ook gezonde bomen aangetast worden. Om een gezonde boom succesvol aan te vallen zijn ongeveer vierduizend tot zesduizend letterzetters nodig. De boom kleurt dan geleidelijk bruin bij gebrek aan voedingstoffen en sterft af.

Maar waar komt de letterzetter dan vandaan? Op Wikipedia valt te lezen dat het diertje lang geleden samen met de invoering van de fijnspar meeverhuisd is naar Nederland. Maar dit blijkt niet te kloppen, zegt bosecoloog Ronald Sinke. "De letterzetter is géén invasieve exoot. Hij is inheems en hoort hier gewoon thuis, hij is niet meegekomen met geïmporteerde fijnsparren zoals bijvoorbeeld de tijgermuggen in autobanden zijn meegereisd."

En hij is er dus, we hebben er daarom mee te dealen. En dat gebeurt ook: alleen al de afgelopen maanden zijn honderden aangetaste fijnsparren in het Asserbos gekapt. En in de jaren daarvoor werden ook de bossen bij bijvoorbeeld Drouwen al flink uitgedund door de knagende kever.

Sinke: "Doordat het al drie jaar op rij veel te droog is zijn de fijnsparren verzwakt en daardoor vatbaar voor ziektes en plagen. Net zoals mensen en dieren zijn bomen als ze verzwakt zijn vatbaarder voor ziektes. Daarnaast hoort de fijnspar winterrust te krijgen door perioden met vorst, ook dat kennen we nauwelijks meer. Ook in de jaren zeventig na de grote stormen in bossen heeft de letterzetter stevige invloeden gehad; nu is door droogte en te weinig vorst het groeiklimaat voor de fijnspar ongeschikt aan het worden."

Stichting Het Drentse Landschap beheert de bosgebieden in en rond Assen. Rayonbeheerder Joop Hellinga vertelde in augustus, toen begonnen werd met het opruimen van de dode bomen, dat de verwoesting groter is dan eerst werd gedacht. "We hadden vorig jaar het idee om nog wat meer van die fijnsparren te laten staan, en de zieke bomen er snel tussenuit te halen. Maar het is verder doorgeslagen en de aantasting is toch zo groot, dat er honderden fijnsparren gekapt moeten worden. Het heeft geen zin om die te laten staan. Ze zijn dood."

Volgens Hellinga zal de letterzetter door de aanhoudende droogte steeds verder oprukken, en zullen uiteindelijk alle sparren verdwijnen. "De meeste fijnsparren zullen we er nu uit moeten halen. We proberen nog wel een paar te laten staan. Maar blokken in het bos met alleen sparren ga je niet meer zien. Het is het einde van de monocultuur. Met een toekomstbestendig bos moet je toch naar een gemengd bosgebied."

Gevarieerd bos met verschillende boomsoorten en leeftijden is het minst gevoelig voor stormen en plagen, weet ook boswachter Martijn Harms.

"Daarom is Staatsbosbeheer de laatste jaren bezig om de monotone en eenvormige bosvakken, percelen met één en dezelfde boomsoort, om te vormen naar een aantrekkelijk bos met verschillende soorten. Uiteraard met aandacht voor de bijzondere waarden van sommige sparrenbossen in Drenthe. In de natuurbossen zoals in het Drents-Friese Wold laten we overigens steeds vaker de door letterzetter aangetaste bomen staan", zo schrijft de boswachter in een blog.

Wat de letterzetter doet in Drenthe moge dus duidelijk zijn: hij vreet de fijnsparren op. En de gevolgen? Grote stukken bos met sparren verdwijnen en maken plaats voor een meer divers bosbeeld. In natuurbossen kan het dier soms gewoon zijn gang gaan, en in productiebossen wordt er alles aan gedaan om het beestje te weren en te voorkomen dat er meer bomen 'besmet' raken.

Een middel tegen de letterzetterplaag is er niet. Als een boom de kever niet op eigen houtje kan overleven, is er geen redding meer.

Heb jij ook een vraag? Stuur deze dan in!