Reuzenwissel en verdriet in turbulent olifantenjaar Wildlands

"Het ga je goed." De laatste woorden die Tamara aan Mekong richt voor de transportwagen sluit, komen hard bij haarzelf binnen. De grote olifantenstier vertrekt naar Zwitserland om daar voor nageslacht te zorgen. Als Mekong wegrijdt, stromen de tranen over de wangen van de olifantenverzorgster.

Het is halverwege mei als Mekong vertrekt. Nederland zit middenin de intelligente lockdown. Wildlands is gesloten. Fans, want dierentuinolifanten hebben die, kunnen geen afscheid nemen van de Mekong. En ook de nieuwe olifant Timber geen warm welkom geven, die kort erna aankomt.

"Mekong was heel onzeker, een knoepert van een olifant met een heel klein hartje. De verhuizing had ook grote impact op hem. Het is jammer dat we niet meekonden. Je wilt hem ook op zijn nieuwe stekkie zien."

Nu, eind december krijgt Tamara van der Valk weer een brok in haar keel als ze over het afscheid praat. "Best pittig", zegt ze. "Op het moment dat hij wegrijdt sta je te huilen. Ik voel het nu ook weer opkomen." Ze slikt. Vanaf een rots in het olifantenverblijf kijkt ze neer op de gezinskudde, waar twee zoontjes van Mekong tussen drie volwassen vrouwtjes lopen. In die groep voltrok zich het grootste drama van dit jaar, een jong overleed. Ook die pijn is nog voelbaar bij Tamara, want 'Het is je leven'. "Er stroomt geen bloed door mijn lichaam, maar olifantenbloed."

Twintig jaar werkt Tamara met olifanten. Ze groeide op tussen dieren, in vogelparadijs Avifauna in Alphen in de Rijn, het park van haar ouders. Hoewel ze een koksopleiding deed, belandde ze als enige van de vijf kinderen uit het Van der Valk-gezin niet in de horeca. "Ik heb daar niks mee." Via Blijdorp en Ouwehands Dierenpark komt ze in Emmen terecht.

Waar het olifantengezin loopt, stond Tamara net nog poep te scheppen. Samen met vijf collega's harkte ze de keutels en stroresten bij elkaar. "We scheppen dagelijks 1000 kilo stront." Een kwart daarvan komt van de nieuwe mannelijke ster aan het firmament: Timber.

Een ton poep scheppen, het vergt wat van het fysiek. Verblijven schoonhouden is zo'n tachtig procent van het werk. Maar het is meer dan alleen opruimen. Het valt Tamara meteen op als er zaken afwijken. Ze pakt een stevige keutel van de grond en breekt hem open. "Vooral stro, mooi stevig. Zo wil je ze zien. Een olifant verteert maar vijftig procent van wat hij eet." Als de structuur afwijkt, is het een signaal dat er iets mis is. Dat kan een maagkramp zijn door het eten van een verkeerde plant, maar het kan ook ernstiger zijn.

"Kijk op deze bult zie je de afdrukken van de huid. Hier heeft er een liggen slapen", wijst Tamara. "Ik kan niet zien wie het is geweest. Bij de mannetjes kun je dat vaak zien aan de afdruk van de slagtand."

Lege safaribootjes varen langs het overdekte olifantenverblijf in Jungola. Als de Ikea-kerstbomen zijn neergegooid, springt de waterval om 10.00 uur precies aan. Normaal het sein dat het verblijf schoon moet zijn en dat bezoekers komen. Nu niet. Een leeg park biedt mogelijkheden om het dagritme aan te passen. Er is geen haast om een olifant op tijd op een zichtlocatie te krijgen. Ook presentaties en bezoekersvragen zijn er niet, meer tijd dus om aan de dieren te besteden. Toch duurt het allemaal te lang. "Zonder publiek is het geen dierentuin."

Terug op de rots. Tamara kijkt hoe de olifanten met hun eten, de kerstboom, spelen. Het heftigste moment van het jaar vond in deze familiegroep plaats in juli. De volbloedzussen Ma Yay Yee en Mingalar Oo zijn zwanger van de inmiddels vertrokken Mekong, maar dan gaat het mis.

Ma Yay Yee verliest bloed. "Dat heb ik in twintig jaar nooit eerder gezien. Het gedrag was niet zoals het moest zijn", herinnert Tamara zich. Twee weken daarvoor is er een fikse ruzie in de groep. Ma Yay Yee had al buikpijn en halfzus Swe Zin ziet haar kans schoon. De jongste dame van de groep grijpt het zwakke moment aan om in de pikorde te stijgen. Er ontstaat een duw- en beukpartij. Of dat fataal is geworden, is niet met zekerheid vast te stellen, maar de vermoedens zijn er wel bij Tamara.

Op 16 juli slaat het noodlot toe. "Toen we 's ochtends in de stal kwamen zei een collega: Swe Zin zit onder het bloed. Toen zagen we ook Ma Yay Yee, haar hele achterkant zat onder het bloed. Beneden in de gracht vonden we het levenloze onvoldragen kalf. De olifanten zijn gaan lopen en sleuren met het kalf, dat is onderdeel van het rouwproces."

Show must go on. Het park gaat die ochtend gewoon open. "Dan gaat de knop om. De boel moet weer klaar. Er is dan geen tijd om te rouwen als verzorger", zegt Tamara. "Uiteindelijk hebben we nog een stuk van het kalf gevonden dat we Ma Yay Yee konden geven, daarmee heeft ze rondgelopen en ze legde het op haar hoofd. We hebben bezoekers ook uitgelegd waarom ze dat deed."

Tamara verschijnt vervolgens voor de camera om een opname te maken voor het Youtube-kanaal van Wildlands. Ze staat in de stal, op de achtergrond klinkt een brul van de rouwende moeder. "Voor de camera schoot ik vol. Dan ga je even terug naar de realiteit en dan komt de klap echt aan." Ondanks dat ze het zag aankomen deed het pijn. "Het was heel heftig. De bevalling is een moment waar je twee jaar naar toe aan het leven bent en dan gebeurt dit."

Na anderhalve dag onrust en brullen is het zichtbare deel van de rouw bij Ma Yay Yee voorbij. "Je zag die dagen de hele houding anders zijn. Het is moeilijk onder woorden te brengen: de staart, de oren de ogen. Je kunt dat lezen, maar je weet niet wat er binnenin die kop omgaat", vertelt de ervaren verzorgster. "Maar ze moest ook weer door, net als in de natuur moeten ze door. Als je te lang op een plek blijft hangen, ben je kwetsbaar."

Inmiddels gaat het weer goed met Ma Yay Yee. 2021 moet in alle opzichten een beter jaar worden. Als alles goed gaat bevalt Mingalar Oo dit voorjaar van een kalf. Haar laatste, want ze is te oud (29) om mee door te fokken. En als echt alles meezit, kan er worden uitgekeken naar een nieuwe kleine. De nog kinderloze Swe Zin is namelijk stapelverliefd.

De wagen die Mekong wegbracht, keerde twee dagen later terug in Emmen met Timber aan boord. "Timber is heel anders dan Mekong, heel sociaal. Hij zoekt ons juist op, terwijl Mekong ons juist wou aanvallen. Timber is heel gemoedelijk."

Dat karakter van Timber -of zal het uiterlijk de doorslag geven?- spreekt Swe Zin aan. "Die was gelijk smoorverliefd. Ze heeft vier jaar een knappe man gehad en dan komt er een andere hunk. Mekong bood zich wel aan, daar deed ze niks mee. Met Timber heeft ze wel wat gedaan."

Dat Timber binnen twee weken op het kinderloze vrouwtje zat, werd landelijk nieuws. "Hij heeft drie, vier dagen haar volop gedekt. Ze is alleen niet drachtig geworden."

Tamara kent Timber nog van haar tijd in Blijdorp. Toen was het nog een jonge olifant van 9 jaar. "Nu is het een volwassen man van 22." Een man met een missie: Swe Zin bevruchten. Niet alleen voor de olifant en het Europese fokprogramma belangrijk, ook voor Tamara. "Een kalf is de mooiste verrijking die er is, als je ziet hoe ze als kudde er mee bezig zijn", zegt ze met een brede glimlach. "Dat is heel mooi om te zien."