Familieleden luiden noodklok: 'Situatie gevangenis Ter Apel is onmenselijk'

Die maatregel zou in strijd zijn met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Meerdere familieleden trekken aan de bel bij RTV Noord nadat de Penitentiaire Inrichting (PI) Ter Apel afgelopen weekend in lockdown ging. Ze dringen aan op een versoepeling.

"Mijn zoon slaapt op een matras op de grond. Hij mag niet douchen, luchten, scheren. Helemaal niks", vertelt moeder Valeria Ureña Rodriguez geëmotioneerd. Voor haar zoon lijken de maatregelen extra hard aan te komen. Hij zit namelijk twee weken in de isoleercel, omdat hij heeft meegedaan aan een protest in de gevangenis van Ter Apel.

"Onmenselijk", noemt Ureña Rodriguez de huidige situatie. "In buitenlandse gevangenissen kan dit gebeuren, maar hier in Nederland kan dit echt niet."

"Het moet niet nog gekker worden", is de reactie van advocaat Hettie Cremers wanneer we haar vragen of het recht van luchten ontnomen mag worden. "Nee" is het antwoord. Cremers is gespecialiseerd in penitentiair recht, de rechten en plichten van gedetineerden.

Volgens haar hebben gedetineerden recht op minimaal één uur luchten per dag, ook al zit je in de isoleercel. Ze mogen dus niet 24 uur per dag opgesloten worden. Dat recht is niet voor discussie vatbaar, zegt Cremers. "Dit is dan ook in strijd met bijvoorbeeld het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens."

Bij alle bijna 450 gedetineerden wordt dat recht nu ontnomen. De advocaat zegt "zo langzamerhand depressief te worden van de aanscherpingen in het penitentiair recht". Ze staat regelmatig gedetineerden bij in gevangenissen over heel Nederland. "Maar dat het recht op luchten wordt ontnomen heb ik nog niet eerder gezien", zegt ze.

Volgens Valeria Ureña Rodriguez spelen er al veel langer frustraties bij gedetineerden binnen de PI Ter Apel. De verregaande maatregelen van afgelopen week zijn de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen.

"Het begon eigenlijk al een jaar geleden", vertelt de partner van Valeria, Ronald van Broekhoven. "Bezoek werd steeds minder vaak mogelijk en vader/kinderdag werd afgeschaft. Ook het contact via een videobelverbinding kon de laatste tijd niet meer. Als dat laatste je ontnomen wordt, dan zit je al helemaal geïsoleerd."

En dan komt er ook nog het bericht dat telefonisch contact voor de aankomende dagen niet meer mogelijk is. Normaal hebben moeder en zoon dagelijks contact. Valeria Ureña Rodriguez herinnert zich die mededeling dan ook nog als de dag van gister. "Hij belde met zijn partner en die heeft mij toegevoegd aan het gesprek. Hij legde zijn situatie uit", vertelt Valeria al trillend. "Hij zei me dat ik me geen zorgen hoefde te maken."

Afgelopen donderdag meldde de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) dat er toen 16 vastgestelde besmettingen waren. Vrijdag worden alle gedetineerden getest op het coronavirus. Uit gesprekken met familieleden en een brief die uit de gevangenis komt, blijkt dat gedetineerden eerder strengere coronamaatregelen eisten. Drie maanden geleden trokken zij daarover al aan de bel.

Volgens een familielid van een andere gedetineerde werd daar laks mee omgegaan: "Mondkapjes werden niet gedragen door personeel of alleen voor de show op de kin. Gedetineerden zaten met veel mensen tegelijk op de arbeidszalen en ook werd er met veel mensen tegelijkertijd gelucht." Ze wil haar verhaal alleen anoniem doen. Haar naam is bekend bij de redactie.

Wat er met de kritiek van gedetineerden gebeurde? "Er is niks mee gedaan. Gedetineerden die erover praten, werd de mond gesnoerd. Als je er wel over praatte werd je gestraft. Het was gewoon niet bespreekbaar", stelt ze. Overigens weerspreekt een woordvoerder van PI Ter Apel dit: "De directie voert regelmatig gesprekken met de gedetineerdencommissie."

Ook Valeria heeft zulke verhalen van haar zoon gehoord: "Mijn zoon mocht geen contact met de familie maken, maar bewakers buiten de muren wel. Vervolgens komen die bewakers zonder masker naar hun toe. Dat is een groot probleem en ook daarom heeft hij geprotesteerd."

Eerder kwam al naar buiten dat personeel van de gevangenis zich ongehoord voelde. Ze klopten aan bij vakbond FNV en wilden dat groepen in de gevangenis beter werden gescheiden.

De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), waar de gevangenis in Ter Apel onder valt, laat in een schriftelijke reactie weten "dat de maatregelen ingrijpend zijn, maar genomen in verband met de gezondheid van de gedetineerden." Ze bevestigen dat luchten sinds afgelopen zondag niet meer mogelijk is. Voorafgaand aan de lockdown in de PI was dat wel mogelijk, ook voor mensen in een isoleercel.

Ook bevestigen ze dat luchten een recht is van gedetineerden, maar nu niet mogelijk is omdat het de gezondheid van gedetineerden in gevaar kan brengen. "Het risico bestond immers dat ze elkaar zouden gaan besmetten door niet voldoende afstand te houden", staat in de verklaring.

Over de videobelverbinding zegt de organisatie het volgende: Door technische problemen gaat er de laatste tijd helaas wel eens iets mis. Dit heeft zeker onze aandacht. Dit laat onverlet dat er ook sprake is van veel geslaagde gesprekken.'

Dat er niks is gedaan met de oproep van gedetineerden om strengere corona-maatregelen te nemen, is volgens de DJI verklaarbaar: "Zolang er nog geen sprake was van coronabesmettingen binnen PI Ter Apel werden de gedetineerden gezien als een gezonde, afgezonderde groep. Ze kwamen niet buiten de gevangenis en konden alleen bezoek ontvangen achter glas. Kortom: ze konden elkaar niet besmetten."

De organisatie vervolgt: "Het enige risico was dat ze een besmetting zouden oplopen via gevangenispersoneel. Om die reden was het tot voor kort niet nodig voor gedetineerden om onderling afstand te houden. Wat betreft de mondkapjes: Het dragen van mondkapjes door gedetineerden kan de orde en veiligheid in de gevangenis behoorlijk verstoren. In uitzonderlijke gevallen kan een directeur een gedetineerde aanraden, verbieden of vragen een mondkapje te dragen."