G40-stedenclub met Assen en Emmen wil miljoenen voor gasvrije huizen

Die noodkreet doen de veertig middelgrote steden, verenigd in het stedennetwerk G40, in een brief aan de Tweede Kamer en de ministers van Economische Zaken en Binnenlandse Zaken. "Zonder dat extra geld is het voor ons als gemeenten onmogelijk om wijken van het aardgas af te halen en duurzaam te verwarmen."

Assen en Emmen zitten in het G40-stedennetwerk. De Asser wethouder Karin Dekker (GroenLinks) is voorzitter van de werkgroep duurzaamheid en als hoofd aan die overlegtafel druk bezig met de energietransitie in woonwijken. Ze vindt dat er boter bij de vis moet, om gemeenten en bewoners niet financieel de dupe te laten worden van de transitie.

Dekker: "Wij willen graag onze bijdrage leveren aan de afspraken in het Klimaatakkoord. Maar op deze manier lukt het ons niet om anderhalf miljoen woningen binnen tien jaar van het aardgas te halen. De huidige steun is niet toereikend. De komende maanden zijn cruciaal."

De G40-steden doen nu een beroep op de landelijke politiek. Na de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart komt er een nieuw kabinet. Het G40-netwerk wil dat er een toezegging komt, waarbij de afspraken over aardgasvrije wijken nog eens duidelijk worden bevestigd.

Ook moeten de formerende partijen afspraken maken over extra geld voor gemeentes en bewoners, vindt de stedenclub. Bovendien moet er duidelijke regelgeving komen, waarmee gemeenten het stoppen van aardgas kunnen afdwingen.

Volgens Dekker zijn de G40-steden een belangrijke spil in de overstap van aardgas naar duurzame energie. "De helft van de huishoudens woont in onze steden. Maar met het huidige geld gaat de ambitie, om de huizen duurzaam te verwarmen, niet lukken."

Probleem is volgens haar dat aardgas nu nog veel goedkoper is dan duurzaam opgewerkte warmte. En de aanleg van een warmtenet in woonwijken kost nogal wat. De meerkosten, om de anderhalf miljoen huizen voor 2030 van het gas af te halen, zijn geschat op tientallen miljarden. De financiële regelingen die er tot nu toe zijn, zijn volgens de G40 volstrekt onvoldoende.

Gemeenten die meedoen als landelijke proeftuin, zoals Assen met de wijk Lariks, dreigen zonder extra geld kind van de rekening te worden. Net als bewoners van betreffende wijken. Dekker: "Wil je de wijkbewoners meekrijgen, dan moet de warmtetransitie wel haalbaar en betaalbaar zijn. Je kunt burgers niet met extra kosten opzadelen."

Op een nieuw financieel debacle zitten de gemeenten beslist niet te wachten, zegt Dekker. "We hebben al enorme financiële tekorten op de jeugdhulp en de Wmo-zorg, ook doordat het Rijk die taken bij ons neergelegd heeft. We willen niet hetzelfde drama met het Klimaatakkoord. Wij willen ook naar duurzaam, maar dat gaat alleen lukken met extra geld voor de gemeenten."

Assen heeft er, als één van de landelijke aardgasvrije proeftuinen, ervaring mee hoe fors de kosten kunnen oplopen. In de jaren 60-wijk Lariks wil de gemeente ruim vierhonderd huizen op een warmtenet overschakelen. Ze worden van energie voorzien met verwarmd water uit de Vaart. De aanlegkosten van het nieuwe warmtenet en aanpassingen in de huizen zijn zo hoog dat bewoners zonder steun van het Rijk de eerste zeven jaar duurder uit zijn dan met aardgas.

Volgens wethouder Dekker komt het op die manier nooit tot een transitie. "Mensen willen best van gas af, maar het kan niet zo zijn dat ze eerst zelf een hoge prijs moeten betalen. Tegen hen moeten we kunnen zeggen dat we ze gaan helpen en dan moeten die extra kosten vergoed worden."

Het gaat al snel op 600 miljoen euro op jaarbasis, dat kan oplopen tot 1 miljard, rekent Dekker voor. "Het is de vraag of het kabinet bereid om 600 miljoen extra naar gemeenten over te maken. Anders moeten we de ambities bijstellen."

Verder speelt er voor gemeenten volgens Dekker nog een ander probleem: ze hebben niet de macht om een wijk van het aardgas af te halen, ook al steunen de meeste bewoners dat. Het wettelijke instrument daarvoor ontbreekt.

Een nieuw duurzaam systeem voor de hele wijk is meestal het goedkoopste. Maar als enkele bewoners niet willen overstappen en aardgas willen houden, is er dubbele infrastructuur nodig, en dat leidt tot fors hogere kosten. "Deze kosten komen linksom of rechtsom bij de bewoner terecht", zo vreest stedennetwerk G40. En dat is het laatste wat de steden willen.

De eisen van de G40 liggen als eerste op tafel bij de Kamercommissie Economische Zaken en Klimaat. Die overlegt deze maand over de nota Klimaat en Energie.