Onderzoeken over relatie windmolens en gezondheidsklachten spreken elkaar tegen

windmolens bromtonen
Windmolens en laagfrequent geluid © RTV Noord/Sander Schieving
Windmolens en laagfrequent geluid. Het is en blijft een ingewikkeld onderwerp. Bij windpark N33 en windpark Drentse Monden Oostermoer wordt onderzoek gedaan naar de zogenoemde bromtonen.
Bij Windpark N33 klagen omwonenden al langer over bromtonen. Bij de vier zuidelijke windmolens zijn deze bromtonen ook gemeten. Tegenstanders vrezen schadelijke gezondheidseffecten van laagfrequent geluid (LFG) dat afkomstig is van windmolens. Is dit terecht, of juist niet? Omdat Windpark N33 omstreden is en mensen die hinder ondervinden van windmolens én van laagfrequent geluid in het algemeen, bijzonder betrokken kunnen zijn op dit onderwerp, ging RTV Noord op zoek naar bewijs. Alvast een disclaimer: wetenschappers zijn niet eenduidig in hun oordeel.

Studie RIVM naar LFG en windmolens

De zoektocht begint bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Vorig jaar publiceerde het RIVM een literatuuronderzoek. Hierin zijn wetenschappelijke publicaties op een rij gezet die gaan over de gezondheidseffecten van windturbinegeluid. Daarbij is zowel naar geluid in brede zin als naar laagfrequent geluid gekeken. Een van de belangrijkste conclusies van het RIVM is: 'Leven in de buurt van een windturbine of het horen van windturbinegeluid kan leiden tot chronische hinder bij inwoners. Voor andere gezondheidseffecten zoals slapeloosheid, slaapstoornissen en mentale gezondheidseffecten is geen consistent bewijs.'
Het RIVM voegt daar aan toe dat er geen indicaties zijn dat de effecten van laagfrequent geluid anders zijn dan van normaal geluid. Ook wordt niet verwacht dat de effecten van infrageluid (geluid van onder de twintig Hertz waar ons gehoor vrij ongevoelig voor is) anders zijn.

'Hinder kan stress veroorzaken'

Frits van den Berg, een van de onderzoekers, ziet hinder voor mensen die rondom windparken wonen. "Dit kan stress veroorzaken. Dat is niet gezond. Die stress kan dan weer zorgen voor een hoge bloeddruk en het risico op bijvoorbeeld een hartaanval vergroten." Volgens hem blijkt uit wetenschappelijke literatuur dat dit soort klachten in de nabijheid van windparken kunnen voorkomen. "Maar het heeft óók met andere dingen te maken", zegt Van den Berg er nadrukkelijk bij.
Vaak zie je dat stress en bijbehorende klachten ook veroorzaakt worden door het ingewikkelde proces rond de bouw van een windpark, een negatieve verandering van het landschap en het feit dat omwonenden zich niet gehoord voelen. Volgens Van den Berg is dat iets wezenlijks anders dan dat het laagfrequent geluid de klachten veroorzaakt.
Voor mensen die last hebben van laagfrequent geluid kan dit moeilijk te verkroppen zijn. Ze ervaren veel hinder en zijn bang voor gezondheidsschade. Om die reden hebben bijvoorbeeld Tegenwind N33 en Platform Storm de handen ineen geslagen met de oprichting van Stichting Windturbineziekten.
Lees verder onder deze animatie, die gaat over wat laagfrequent geluid is. De animatie is gemaakt door Sander Schieving.

Portugese onderzoeker

Mensen die strijden tegen gezondheidsschade door windturbinegeluid (en tegen laagfrequent geluid in het algemeen) verwijzen vaak naar de Portugese onderzoeker Mariana Alves Pereira. Zij doet onderzoek naar de effecten van laagfrequent en infrageluid op de gezondheid van mens en dier. Zij gaat hierbij vooral in op frequenties van onder de 20 hertz, geluid waar ons gehoor dus vrij ongevoelig voor is. Dit geluid wordt door Alves Pereira aangeduid als een 'handtekening van windmolens'. Ook Van den Berg noemt het bestaan hiervan.
Op basis van concrete voorbeelden probeert Alves Pereira een relatie aan te tonen tussen dit infrageluid en het ontstaan van schade aan hart en bloedvaten, voornamelijk als iemand langdurig aan het geluid wordt blootgesteld.
Alves Pereira kwam samen met andere onderzoekers op dit spoor door onderzoek onder vliegtuig-technici. Deze mensen zijn tijdens hun werk voortdurend blootgesteld aan hard laagfrequent geluid dat afkomstig is van vliegtuigen. Er werden relaties gevonden tussen langdurige blootstelling hieraan en gezondheidsschade.

Omstreden

Alves Pereira en haar collega's passen deze onderzoeksresultaten ook toe op mensen die in de buurt van windturbines wonen en waar ook gezondheidsschade wordt gevonden. Maar deze vervolgstudies zijn omstreden; veel andere wetenschappers en deskundigen hebben er kritiek op. Want geluid van windmolens is lang niet zo luid als geluid van vliegtuigen. Daarnaast zijn volgens critici de voorbeelden die Alves Pereira gebruikt selectief en laag in aantal. Ook worden geen andere oorzaken onderzocht die de gezondheidsschade zouden kunnen verklaren.
Om die reden halen andere wetenschappers Alves Pereira maar zelden aan. Er is zelfs een wetenschappelijke studie die volledig gewijd is aan de methodologie die Alves Pereira en haar collega's toepassen. Een van de conclusies van dit onderzoek is dat de werkwijze van Alves Pereira van 'abjecte kwaliteit' is.
Mensen die last hebben van de windmolens en het laagfrequente geluid kunnen weinig met dergelijke conclusies. Ze ervaren problemen en willen daar graag een oorzaak voor aanwijzen, zodat een oplossing gevonden kan worden. Zij vinden juist dat Alves Pereira waardering verdient omdat ze tegen de stroom in de gevolgen van laagfrequent geluid bespreekbaar maakt.

Onderzoek naar boezemfibrilleren

Niet alleen Alves Pereira en haar collega's onderzoeken de relatie tussen windturbinegeluid en gezondheidsschade. Ook in Denemarken is een studie gedaan naar de effecten van windturbinegeluid op de gezondheid. Daarbij is vooral gekeken naar boezemfibrilleren. Bij boezemfibrilleren klopt het hart onregelmatig en meestal ook sneller dan normaal. Het kan een onrustig en angstig gevoel oproepen. Door boezemfibrilleren worden mensen bij inspanning eerder moe of duizelig.
In een steekproef onder ruim 24.000 Deense vrouwelijke verpleegkundigen is onderzocht of de blootstelling aan windturbinegeluid voor boezemfibrilleren zorgt. De onderzoekers stellen heel voorzichtig dat bij een verhoogd geluidsniveau er een verhoogd risico is op boezemfibrilleren. Maar ze plaatsen daarbij de belangrijke nuance dat toeval niet kan worden uitgesloten. Het wetenschappelijk bewijs is dus niet onomstotelijk vastgesteld.
Volgens Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bestaat er boven bepaalde geluidsniveau's kans op gezondheidsschade. Als het geluidsniveau hoog genoeg is kan dit hartklachten tot gevolg hebben. Het gaat in dit geval om omgevingsgeluid in algemene zin, veroorzaakt door bijvoorbeeld verkeer, waar alle geluidsfrequenties in meegenomen zijn. Dit beperkt zich dus niet tot laagfrequent geluid alleen, en het gaat niet specifiek over geluid van windmolens.

Onderzoek van Jan de Laat

Ook het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) doet onderzoek naar windmolengeluid, onder leiding van klinisch fysicus en audioloog Jan de Laat. Net als het RIVM werkt het LUMC aan een overzicht van verschillende studies naar windturbinegeluid en effecten hiervan op de gezondheid. Definitieve resultaten worden binnen twee maanden verwacht. Over de uitkomsten wil De Laat nog weinig kwijt, maar hij licht vast een tipje van de sluier op. Zo zag hij onderzoeken voorbijkomen waarbij zowel mensen op plekken met geluid als mensen in geluidsloze bunkers zijn onderzocht. Het blijkt dat een deel van de mensen in de geluidsloze bunkers tóch geluid zegt waar te nemen.

Geluidsnormen te hoog?

De Laat vindt dat de geluidsnormen in Nederland te hoog zijn. In de huidige situatie zijn de geluidsnormen 41 decibel. "Als de geluidsnormen 35 decibel zijn zie je de klachten over windturbines verminderen." Bij 41 decibel is ruim vier keer zo veel geluid toegestaan.
Frits van den Berg snapt de gedachtegang van De Laat, maar vindt dat wetenschappers niet op de stoel van de politiek moeten zitten. "Hoe hoog geluidsnormen liggen is een politieke vraag. Want uiteindelijk zijn windmolens ook nodig voor de energietransitie. Je kunt de normen wel strenger maken, maar dat brengt het aantal plekken waar windmolens nog gebouwd zouden kunnen worden aanmerkelijk omlaag."

Afweging

Uiteindelijk moeten volgens Van den Berg de nadelige effecten van windmolens altijd worden afgewogen tegen de voordelen ervan. "Het is een illusie dat allerlei besluiten die de overheid neemt voor niemand overlast veroorzaken. Je weegt altijd af wat aanvaardbare overlast is. En waar die grens moet liggen, dat is niet aan de wetenschap, maar aan de politiek."
Daar is De Laat het in principe mee eens. Uit zijn studie blijkt dat in een aantal landen, waaronder Duitsland, turbines op minimaal tien keer hun tiphoogte (hoogte van de molen inclusief wieken) van de bebouwde kom moeten staan. Dus als de tiphoogte 200 meter is moet de afstand tot de bebouwde kom minimaal 2000 meter zijn. "Met deze afstand komt het windmolengeluid 's nachts niet boven de 35 decibel uit."
dB(A), de meeteenheid om geluidsoverlast te meten
De Wet Geluidhinder hanteert een geluidsnorm die in dB(A) wordt uitgedrukt. dB staat voor decibel, de eenheid om geluid in te kunnen meten. (A) staat voor de correctie die is toegepast. Want niet alle geluidsfrequenties, waaronder de lage, kunnen mensen even goed waarnemen. Laagfrequent geluid is geluid met een frequentie beneden de 100 Hertz. Hoe lager de frequentie, hoe harder het geluid moet zijn om het te kunnen waarnemen. Op de site onlinetonegenerator.com kun je beluisteren welke lage tonen je zelf kunt horen.
Bij Windpark N33 zijn tonen gevonden tussen de 40 en 50 Hertz. Omdat laagfrequent geluid voor de meeste mensen slechter waar te nemen is dan midden en hogere frequenties, betekent dit dat in dB(A) de laagfrequente geluidsfrequenties veel minder zwaar meetellen. Er is daarom kritiek op de officiële geluidsnorm in Nederland, die te weinig rekening houdt met laagfrequent geluid.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.