Het plattelandspopulisme van Boer Koekoek

Historicus Maarten Zwiers verklaart zijn populariteit en ziet ook overeenkomsten met de huidige tijd.

Hij komt ook uit Hollandscheveld, deed onderzoek naar Hendrik Koekoek en diens Boerenpartij en had de landbouwer-politicus graag zelf het hemd van het lijf willen vragen, Maarten Zwiers. Als historicus en Amerikanist verbonden aan de RUG. Over diens erfenis kan hij kort zijn: "Ik geloof niet dat hij het stereotype grootstedelijke beeld van de boer als 'niet al te snugger' heeft doorbroken."

Maar daarmee is niet alles gezegd: "Wat hij heeft gedaan en waar hij voor stond was het behoud van het kleine boerenbedrijf. Ook nu weer een hot issue. Van de te ver doorgevoerde marktwerking kwam geestelijk vader Sicco Mansholt uiteindelijk ook terug en stelde op het eind van zijn leven dat we terug moesten naar de duurzame landbouw. Dat 'mega' moest er weer van af. Iets wat Koekoek eigenlijk altijd heeft voorgestaan."

Zwiers vervolgt: "Na de Tweede Wereldoorlog is een plan opgetuigd om schaalvergroting in de landbouw te creëren en te moderniseren, ingevoerd door PvdA-politicus Sicco Mansholt. Met grote gevolgen voor de kleine boeren die een deel van hun bedrijf moesten opgeven. Een andere ontwikkeling was de oprichting van het Landbouwschap, een verplichte belangenbehartiger die veel boeren tegen de borst stuitte. Vooral ook weer die kleine boeren die hun vrijheid en onafhankelijkheid wilden behouden."

"Boer Koekoek sprong in op die onvrede en echt bekend werd hij in 1963, met de boerenopstand in Hollandscheveld. Hij was een hele slimme politicus en zag in dat hij hier zich kon profileren. Hij had de ideeën al en dit was een 'mediamoment' waarmee hij in in de politieke markt kon stappen", aldus Zwiers. Het leverde Koekoek dat jaar drie zetels op bij de Tweede Kamerverkiezingen.

"Koekoek stond voor een soort drang naar onafhankelijkheid en een terugkeer naar oude normen en waarden; een traditionele samenleving. Hij had geen doordachte ideologie of partijprogramma maar bracht als populistische boodschap: God, vaderland, een kleine overheid en opkomen voor de middenstand. Wetenschappers noemen het een 'dunne ideologie', er zit geen groot wereldbeeld of een doordachte visie achter. Als we aan de jaren 60 denken, denken we aan hippies en provo's. Maar de jaren 60 vormen ook het beginpunt van een conservatieve tegenbeweging. Niet alleen in Nederland met Koekoek, maar bijvoorbeeld ook in de VS. Het is een andere vorm van conservatisme dan die van de traditionele partijen van toen. Waar Koekoek voor stond was een populistische vorm van conservatisme, die veel meer inspeelde op de emoties en de angsten van mensen."

"De vergelijking tussen Trump en Koekoek is een beetje een rare vergelijking want Trump is een miljonair met een groot vastgoedimperium uit de wereldstad New York. Een tegenpool van Koekoek. Anderzijds: geen blad voor de mond nemen, zeggen waar het op staat, volgens hem dan, en zogenaamd de waarheid spreken, wat dat ook mag zijn, en vooral ook dat idee van tegen het establishment zijn, de gevestigde orde... In dat opzicht zijn er wel overeenkomsten."

"Populisme drijft op: anti-establishment, en ook dat er een samenzwering is van die gevestigde orde die de elite bevoordeelt. Dat is alleen maar prominenter geworden nu", zegt Zwiers.

Zwiers gaat op verzoek in op een paar andere vergelijkingen: "Baudet is natuurlijk iemand die zich graag voordoet als een hyperintellectueel en praat over de Renaissance en de boreale wereld. Het intellectualisme van Baudet en ook dat van Fortuyn, had Koekoek natuurlijk helemaal niet; dat wilde hij ook niet. Hij was de anti-intellectueel. Maar de terugkeer naar een soort van vroegere maatschappij is wel iets wat hij met zowel Fortuyn als Baudet gemeen heeft. In dat opzicht bouwen zij voort op de ideeën en de politiek van Koekoek. Misschien dat Wilders dan nog wat dichter bij Koekoek ligt, ook iemand die geen blad voor de mond neemt en de taal van 'het volk' pretendeert te spreken zonder intellectueel over te willen komen."

Wat had Zwiers Koekoek willen vragen als het had gekund? "Ik ben benieuwd hoe hij zijn tijd, en zijn vroege jeugd, in Hollandscheveld, heeft beleefd. Ik kom zelf uit Hollandscheveld; heb er nog post rondgebracht. Ook ben ik benieuwd hoe hij die opstand heeft doorgemaakt. En, terugkijkend op zijn politieke carrière, zou ik hem vragen wat hij nou bereikt heeft. Ik weet het antwoord daar ook niet op. Misschien is er een doorbraak geforceerd, dankzij die Boerenpartij. Dat het politieke bestel in Nederland werd opengebroken en er ruimte kwam voor andere rechts-populistische partijen."

Maarten Zwiers is te horen in de uitzending van Drenthe Toen op zondagmiddag 14 maart, tussen 12.00 en 14.00 uur op Radio Drenthe. Daarna via de podcast en uitzending gemist.