Drentse stikstofplannen: stukje van enorme ingewikkelde grote puzzel

De koeien van boer zanting
De landbouw is in Drenthe de grootste veroorzaker van stikstof © RTV Drenthe / Ineke Kemper
De Drentse aanpak van het stikstofprobleem gaat vooral bestaan uit het verminderen van stikstofneerslag in kwetsbare natuurgebieden. Ook worden deze natuurgebieden versterkt, zodat ze beter tegen een 'stikstofstootje' kunnen. Daarnaast wil de provincie ruimte bieden om toch te kunnen bouwen of boeren.
Daarmee is het Drentse stikstofbeleid een puzzelstukje in een grote, ingewikkelde puzzel. Het rijk moet zorgen voor de landelijke maatregelen om de uitstoot te verminderen en het geld. Drenthe zet vooral in op gebiedsgerichte aanpak.

Twaalf zeer kwetsbare natuurgebieden

Drenthe heeft veertien Natura 2000-gebieden. In twaalf van de veertien gebieden is het beperken van neerslag van stikstof nodig om de natuur überhaupt in stand te houden. Drenthe gaat per natuurgebied bekijken hoe dat moet, want de maatregelen en opgaves verschillen per natuurgebied. Het Fochteloërveen, Bargerveen en het Witterveld zijn er het ergst aan toe.
Stikstofneerslag in Drentse natuur gebieden
De stikstofneerslag in kwetsbare Drentse natuurgebieden © Provincie Drenthe

Dit zijn de mogelijkheden die de provincie Drenthe wil gaan gebruiken in de landbouw:

  • Het extensiveren van de bedrijfsvoering. Hierbij kan gedacht worden aan minder vee, de koeien meer in de wei in plaats van op stal, nevenactiviteiten of een ander bedrijfsmodel voor een boerenbedrijf
  • Innovatieve oplossingen zoals nieuwe stalsystemen, luchtwassers, uitrijden of opslag van mest, minder eiwitrijk ruwvoer, andere gewassen telen
  • Verplaatsing van een bedrijf (op basis van vrijwilligheid) naar een gebied waar de natuur geen of minder last heeft van de stikstofuitstoot
  • Veehouderijen (melkvee, varkens en pluimvee) opkopen en het bedrijf beëindigen. Daar is een landelijke pot voor van 350 miljoen euro. Drenthe krijgt voorlopig eerst 12 miljoen daaruit. Daar kun je misschien maar een kleine handvol boeren voor uitkopen. Als de eerste resultaten van het opkopen goed bevallen komt het rijk met meer geld over de brug
Daarnaast zijn er meer mogelijkheden voor de provincie om de stikstofuitstoot in de landbouw te beperken.

Opkopen boerenbedrijven

Bij opkopen is er minder stikstofneerslag in het aangrenzende natuurgebied. Zo wordt gewerkt aan natuurherstel en ontstaat tegelijkertijd meer ruimte voor blijvende agrariërs in dat gebied en voor andere ontwikkelingen. "Maar met opkopen gaan we in Drenthe het stikstofprobleem niet oplossen, ik denk veel meer met innovatie op boerenbedrijven", zegt gedeputeerde Henk Jumelet.
Er ligt op het provinciehuis al langer een lijstje met dertig boerenbedrijven die zeggen belangstelling te hebben voor opkopen, maar eerst moet onderzocht worden wat het effect van het verdwijnen van elk individueel bedrijf is. Vanaf vandaag kunnen boeren zich officieel aanmelden. De regeling is bedoeld voor veehouderijen die een uitstoot hebben, dat leidt tot stikstofneerslag van meer dan twee mol (gemiddeld per hectare per jaar) op een stikstofgevoelig Natura 2000-gebied.

In- en extern salderen

En dan is er nog de ingewikkelde methode van intern en extern salderen waardoor boerenbedrijven nieuwe of andere ontwikkelingen mogelijk kunnen maken. Bij intern salderen kunnen boeren dat doen binnen de bestaande stikstofrechten van hun bedrijven, een nieuwe vergunning is niet nodig heeft de Raad van State onlangs bepaald. Bij extern salderen (deels opengesteld in Drenthe) kunnen boeren de rechten van het ene bedrijf gebruiken om een ander bedrijf uit te breiden.
Over het extern salderen ontstond vorig jaar veel onrust en verontwaardiging doordat de provincie Noord-Brabant onder meer in Ruinerwold een boerenbedrijf opkocht om de stikstofrechten te gebruiken voor de bouw van een logistiek transportpark op de Moerdijk. Jumelet is niet bang dat dit soort cowboypraktijken - waarbij een partij met de diepste zakken stikstofrechten opkoopt - opnieuw plaats zullen vinden: "Je moet aantonen dat je niet meer, maar minder stikstof uit gaat stoten. Je krijgt geen vergunning als er verslechtering optreedt."
Drenthe wil alle stikstofmaatregelen zoveel mogelijk koppelen aan bestaande plannen: de kringloopvisie op de landbouw van het ministerie, het programma Toekomstgerichte Landbouw Drenthe en het plan Duurzame Melkveehouderij Drenthe stammen al van vóór de stikstofcrisis en sluiten er volgens Jumelet positief bij aan.

Ter goeder trouw

Naast alle maatregelen voor boerenbedrijven blijft de provincie aandringen op het versneld legaliseren van PAS-meldingen. Dat zijn activiteiten die destijds onder het PAS vrijgesteld waren van een vergunningsplicht door middel van het doen van een melding, maar dat nu niet meer zijn door de PAS-uitspraak van de Raad van State. Het gaat over meldingen die dus 'ter goeder trouw' zijn gedaan. Het rijk regelt de ruimte hiervoor via bronmaatregelen. Dit gaat ook op voor vrijstellingen in het oude PAS-regime en onvergunde activiteiten, die nu dus wel vergunningsplichtig zijn geworden.
Stikstof productie en stikstof neerslag
De stikstof die hier neer komt kan elders geproduceerd zijn © Provincie Drenthe
Eerlijk is eerlijk, de landbouw is (in ieder geval in Drenthe) de grootse stikstofveroorzaker. Maar in het Drentse plan wordt ook gekeken naar het verkeer, de bouw en de industrie.

Verkeer

Heel lokaal kan wegverkeer echt invloed hebben op instandhoudingsdoelen in Natura 2000-gebieden. Vooral wanneer een weg dwars dóór het Natura 2000-gebied loopt. De provincie gaat ook onderzoeken wat de effecten zijn van eventuele snelheidsverlagingen van provinciale wegen in en rondom Natura 2000-gebieden.

Industrie

NOx, als primair stikstofproduct van de industrie, vervliegt en leidt pas over grote afstanden tot stikstofneerslag. Het aanpakken van industriële stikstofuitstoot is vooral het aanpakken van de stikstofdeken die over ons land ligt. Want die komt hier niet vandaan. Hiervoor is landelijke inzet zinvol. Toch gaat Drenthe ook kijken naar het industriecluster Getec (voorheen Emmtec) in Emmen.

Bouw

De bouwsector is een relatief kleine bron van stikstofuitstoot en stikstofneerslag. De grootste oplossingsrichting ligt in de verdere elektrificatie van bouwprocessen. Elektrische bulldozers stoten niks uit, dieselbulldozers wel.

Buitenland

Een bijzonder aspect is dat Drenthe als grensprovincie veel te maken heeft met buitenlandse depositie. Het Interprovinciaal Overleg (IPO) heeft de minister gevraagd zich in te zetten voor de verlaging van de depositiebijdrage vanuit het buitenland. In het bijzonder is dit voor Drenthe van belang in de regio rond het Bargerveen.
Jumelet hierover: "We kunnen Duitsland hierin 'de maat nemen'. Er gaat veel meer stikstof vanuit Nederland de grens over dan dat er naar ons toekomt. De Duitse stikstofuitstoot komt in Drenthe vooral terecht in het Bargerveen. Dat moet meegenomen worden als je speciaal voor dat natuurgebied plannen gaat maken.
Bronmaatregelen rijk stikstof
Bronmaatregelen die het rijk stikstof neemt om stikstof uitstoot te verminderen © Provincie Drenthe

Stikstof, hoe zat het ook al weer?

We mogen wat betreft stikstof en vergunningen niet meer op de pof leven. De Raad van State oordeelde op 29 mei 2019 dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet meer als basis mag worden gebruikt om toestemming te geven aan activiteiten die extra stikstofuitstoot veroorzaken. Eén van de redenen is dat er vooraf onvoldoende bewijs is dat toekomstige maatregelen voor natuurherstel en maatregelen om stikstof te verminderen echt zullen helpen. Er moet eerst zekerheid zijn dat natuurwaarden niet worden aangetast, voordat een economische ontwikkeling op grond van de Wet Natuurbescherming kan plaatsvinden. Bouwers van huizen en wegen, de industrie en de landbouw moeten vooraf aantonen hoeveel stikstof een activiteit veroorzaakt.
Ons land kent al decennialang een hoge stikstofuitstoot en een hoge stikstofneerslag in de natuur. Daardoor zijn veel soorten planten en dieren onder druk komen te staan of zelfs verdwenen. Teveel stikstof leidt tot verzuring en vermesting en daarmee een vermindering van de biodiversiteit. In heel Europa neemt mede als gevolg van een toegenomen stikstofdepositie de biodiversiteit af. De meeste stikstofproductie komt uit de landbouw. In Drenthe komt de neerslag van stikstof vooral uit de landbouw en uit Duitsland.
De spagaat waar het rijk en de provincies mee zitten is dat stikstofuitstoot en -neerslag moet worden teruggedrongen, maar tegelijkertijd wil niemand de economie op slot zetten. Of zoals gedeputeerde Jumelet in het Drentse stikstofplan schrijft: 'het moet haalbaar en betaalbaar zijn'.

Gaan we het redden?

Drenthe, Noord-Brabant en Limburg hebben het meeste werk te verzetten, omdat daar in veel natuurgebieden de stikstofneerslag hoger is dan de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (Wsn) toestaat. Dat zal in Drenthe waarschijnlijk ook nog lang zo blijven, zelfs bij het maximaal uitvoeren van maatregelen om stikstof te verminderen. Dat roept de vraag op hoe zinvol alle pogingen zullen zijn om per natuurgebied de stikstofneerslag omlaag te krijgen en aan natuurherstel te doen.
Jumelet en z'n deskundigen zijn er eerlijk over: ze weten niet of we het gaan halen. "Of het allemaal genoeg is moet later blijken." Maar niks doen is geen optie. Niet voor de natuur en domweg ook niet omdat er nu een nieuwe stikstofwet is die de regels voorschrijft. "
Stikstof neerslag per provincie
Drenthe, Noord-Brabant en Limburg hebben het meeste werk ter doen als het om stikstofneerslag in kwetsbare natuur gaat © Provincie Drenthe

Leefbaarheid platteland

Het kabinet heeft vijf miljard voor natuurherstel en bronmaatregelen beschikbaar gesteld. Drie miljard daarvan gaat naar natuurherstel. Jumelet zegt te weten dat het nu al dat het niet voldoende zal zijn.
De gedeputeerde wil bij het maken van plannen en oplossingen dat er ook altijd stil wordt gestaan bij de sociaaleconomische aspecten van de stikstofaanpak. "Het Drentse platteland is een goede plek om te wonen, te leven en te ondernemen. De mogelijkheid om op het platteland je brood te verdienen moet blijven bestaan. En het moet haalbaar en betaalbaar zijn. Het rijk moet de i zetten. Wij zetten de punt op de i."

Stikstof tijdschema:

2021: onderzoek van de Drentse kwetsbare gebieden: hoe erg is het? Wat is nodig? Waar komt de stikstof in dat gebied vandaan?
2022: plannen en afspraken maken
2023-2030: uitvoering en plannen aanpassen als het nodig is. Checken of oplossingen echt werken
Onderzoeksgebieden stikstof Drenthe
In deze gebieden gaat de provincie onderzoeken welke lokale maatregelen er genomen kunnen worden © Provincie Drenthe

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.