Deltaplan: 220.000 extra woningen in Noorden in ruil voor alle spoorwensen

Dat is goed voor de noordelijke economie en goed voor de overvolle Randstad, zo redeneren de provincies. Gedeputeerde Cees Bijl: "Het gaat om wonen, het gaat om banen, het gaat om de leefbaarheid van het Noorden en die van de Randstad."

De vier provincies hebben hun aanbieding en eisen opgeschreven in Bouwstenen voor het Deltaplan. Dat is geheel in lijn met de motie van Tweede Kamerlid Mustafa Amhaouch (CDA). In die motie roept hij de regering op samen met de regio een zogeheten deltaplan te maken om de bereikbaarheid van en het wonen in het Noorden te stimuleren.

Tot 2035 moeten er één miljoen woningen worden gebouwd in ons land. Er is al een fors woningtekort en dat neemt tot 2035 alleen maar toe door de bevolkingsgroei van nog eens 1,4 miljoen inwoners. De drie noordelijke provincies en Flevoland willen bovenop de eigen woningbehoefte van 100.000 woningen nog eens 220.000 huizen bouwen.

In Drenthe betekent dat 45.000 nieuwbouwwoningen extra bovenop de al geplande 15.000. "Voor een deel zal dat moeten gebeuren binnen de bestaande steden en dorpen, maar ook daarbuiten. Compleet nieuwe dorpen in Drenthe zie ik niet voor me", zegt gedeputeerde Bijl.

Noord-Nederland heeft een goede kwaliteit van de leefomgeving, zoals de natuurgebieden. En wonen is er minder duur dan in de Randstad. Bovendien is de lucht hier het schoonst van heel Nederland, schrijven de plannenmakers van het Deltaplan. Inwoners van de Randstad zouden met meer én snellere spoorverbindingen in het Noorden en Flevoland kunnen gaan wonen, maar wel hun baan in het Westen van het land behouden.

Bijl denkt bovendien dat Randstedelingen die hier komen wonen niet meer dagelijks hoeven te reizen voor hun werk. Hij verwacht dat als corona achter de rug is, het thuiswerken deels blijft bestaan.

Als het Noorden wat verder verstedelijkt, krijg je hier volgens de deltaplanschrijvers dezelfde voordelen voor de economie die de Randstad al jaren heeft: het zogeheten agglomeratie-effect. Dat zijn economische voordelen op het gebied van vestigingsfactoren, arbeids- en afzetmarkt, innovatie, scholing en grotere welvaart. Ondernemers vestigen zich doorgaans daar waar die voordelen aanwezig zijn.

Dat is volgens Bijl precies wat het Noorden nodig heeft: meer mensen en beter vervoer. Want nu ligt alles relatief ver uit elkaar in het Noorden. Ook is er vergrijzing en is er in bepaalde regio's sprake van krimp. Dat kun je veranderen als hier meer mensen wonen, maar ook met beter en sneller vervoer. Volgens de plannenmakers kan dat prima via de weg, maar vooral via het openbaar vervoer. Het Noorden zelf heeft de afgelopen tien tot vijftien jaar fors ingezet op verbetering van het regionale openbaar vervoer. Nu de nationale en internationale verbindingen nog, zo stellen de plannenmakers.

Een nieuwe spoorlijn. Dat werd zo'n beetje het meest genoemd in de verkiezingsprogramma's voor de Tweede Kamer. De reistijd van Groningen-Drachten-Heerenveen naar de Randstad zou met veertig minuten moeten worden verkort en ook Emmeloord zou een station moeten krijgen. Kosten: 6,5 miljard euro. De Lelylijn moet de opmaat zijn naar een toekomstige langeafstandsverbinding van Amsterdam over Duitsland naar Scandinavië.

De Noordelijke provincies willen voor 2030 een half uur kortere reistijd tussen Groningen-Assen en Leeuwarden met de Randstad over bestaand spoor. Een kwartier sneller is op korte termijn al mogelijk door 200 kilometer per uur te gaan rijden tussen Zwolle en Lelystad; daarna 160 kilometer per uur in plaats van de huidige 140. Om het restende kwartier tijdwinst te halen van Zwolle naar Groningen en Leeuwarden zijn zeer forse ingrepen nodig aan de bestaande spoorlijnen.

En ook de lijn Emmen-Zwolle moet sneller. Kosten: 2 miljard euro. Om zowel de Lelylijn als versneld bestaand spoor echt sneller te maken, moet er ook een nieuwe spoorlijn tussen Almere en Amsterdam komen om het bestaande en overbelaste spoor tussen Amsterdam en Flevoland te vermijden.

De Nedersaksenlijn werd ook genoemd in een aantal verkiezingsprogramma's. Grotendeels ligt de lijn er al, maar het zijn allemaal regionale stoptreindiensten die er rijden. Het stuk Emmen-Stadskanaal ontbreekt. De Nedersaksenlijn is een doorgaande spoorverbinding tussen Groningen over Emmen naar Twente en via Coevorden, Hengelo en Enschede aansluit op het Duitse spoornet.

De verbinding kan ontstaan door de aanleg van een nieuwe spoorlijn van Emmen naar Musselkanaal en door het geschikt maken van de STAR-museumspoorlijn voor gewoon personenverkeer tussen Musselkanaal en Veendam. Daarnaast moeten er grote aanpassingen aan het bestaande spoor komen tussen Almelo en Emmen en tussen Groningen en Veendam. Kosten: 1 miljard euro.

Al die spoorinfrastructuur kost samen 9,5 miljard euro. Maar volgens gedeputeerde Cees Bijl is dat voor het Rijk makkelijk terug te verdienen. "Als wij hier versneld 320.000 woningen bouwen, belandt 40 tot 50 procent van de bouw- en koopprijs via belastingen in de staatskas. Als je de 220.000 extra woningen neemt, gaat het om een bedrag van 25 miljard euro dat eerder in de rijksschatkist komt. En dan reken ik de extra inkomsten door een betere economie in het Noorden nog niet eens mee."

Volgens de plannenmakers zou de noordelijke economie met 24 miljard euro per jaar kunnen groeien als 'de economische potentie van noordelijk Nederland ten volle kan worden benut'. Ook dat levert extra belastinginkomsten op voor de staatskas.

Al die nieuwe inwoners die wonen, reizen, werken recreëren; gaat dat niet ten kosten van de rust, ruimte en relatief schone lucht in het Noorden? Bijl denkt van niet. "Tegen die tijd rijden we allemaal met elektrische auto's. Het zal hier wel wat drukker worden, maar niet zoals in de Randstad."

Is knabbelen aan de plannen voor alle spoorinfra door het Rijk mogelijk? Het Rijk moet na de coronacrisis misschien wel flink bezuinigen? Wel een Lelylijn en geen Nedersaksenlijn? Of wel het versnellen van bestaand spoor, maar geen Nedersaksenlijn? Volgens Bijl kan dat niet. De Haagse politiek moet nu volgens hem maar waarmaken wat in de verkiezingsprogramma's is beloofd. Daarom wordt het plan voor de kabinetsformatie richting Den Haag geschoten. En los daarvan: zonder al die spoorinfra kan het Noorden niet dichter bij de Randstad, Twente en Duitsland komen en dan zijn de agglomeratie- en verstedelijkingsvoordelen er ook niet. "Binnen ons land is geen ruimte voor periferie."

Bijl wil liever vandaag beginnen dan morgen. Want dit soort grote projecten duren tientallen jaren. De bouwstenen voor het Deltaplan waar het Noorden en Flevoland vanaf vandaag de boer mee opgaan is bedacht door bureau Berenschot.