NAM pompt Vries-10 leeg voor afronding goedkeuringsprocedure

Dat blijkt uit onderzoek van RTV Drenthe, RTV Noord, Platform Authentieke Journalistiek en Follow the Money naar aanleiding van de Shell Papers. Terwijl bovengronds het verzet tegen de gaswinning uit Vries-10 groeit, werd de bodem onder de tegenstanders leeggehaald.

Het handelen van de NAM rond het opstarten van Vries-10 levert het bedrijf begin 2017 een motie van treurnis op van de gemeenteraad in Assen. Want de politiek verwijt het bedrijf dat afspraken worden geschonden en dat de NAM slecht communiceert. Die slechte communicatie komt duidelijk naar voren in een reconstructie die is gemaakt op basis van de 2.500 documenten die de gemeente Assen heeft vrijgegeven. De documenten zijn in 2019 opgevraagd in een WOB-verzoek om de banden tussen Shell en de overheid bloot te leggen, de zogeheten Shell Papers.

In juni 2015 bevestigt de NAM schriftelijk het voornemen om een proefboring te doen. Dat blijkt uit een mail van de NAM aan toenmalig wethouder Albert Smit. "Hallo Albert, zoals wij eerder met je hebben gedeeld, heeft de NAM opnieuw plannen om een boring naar een separaat blok in een bestaand gasveld uit te voeren. Deze keer gaat het om een boring vanaf onze locatie aan het Kleuvenveld in Assen. Het beoogde gasveld bevindt zich voornamelijk onder Loon, op een diepte van drieduizend meter. Ook enkele straten van de wijk Marsdijk bevinden zich boven de rand van dit gasveld."

De eerste ophef begint een paar maanden later al. De NAM kondigt in het Dagblad van het Noorden aan met de werkzaamheden voor de proefboring te beginnen op 1 augustus 2015. GroenLinks vraagt zich af hoe het zit met de vergunningprocedure en stelt hierover schriftelijke vragen aan het college. "We kunnen ons voorstellen dat de berichtgeving van de NAM bij u tot verwarring heeft geleid. Wij zijn een dag voor de berichtgeving door de NAM pas geïnformeerd over deze werkzaamheden", antwoordt het college, om eraan toe te voegen dat de werkzaamheden binnen de bestaande vergunningen passen.

De proefboring blijkt succesvol. De NAM laat aan een beleidsambtenaar van de gemeente Assen weten dat er naar schatting 400 miljoen kubieke meter (m3) gas aanwezig is. De NAM heeft een nieuw winningsplan met daarbij een analyse van het risico op aardbevingen naar het Ministerie van Economische Zaken gestuurd. Het is aan het ministerie om de informatie te beoordelen en de gemeenten en provincie te informeren over dit winningsplan. De provincie Drenthe en betrokken gemeenten krijgen vanwege de vernieuwing van de Mijnbouwwet een adviesrol bij het winningsplan. Hoe dat adviestraject er precies uit gaat zien, is dan nog onduidelijk.

In maart 2016 bericht het ministerie aan de NAM een vergunning te zullen verlenen voor de ingebruikname van Vries-10. Toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) concludeert dat het winningsplan Westerveld voldoet aan de wettelijke eisen en adviseert het ministerie in te stemmen met het plan, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan, zoals het plaatsen van trillingsmeters en het maken van een risicobeheerssysteem voor de velden waar al bevingen zijn geweest.

De NAM verzuimt Assen hierover te informeren, zo blijkt uit een mail van een beleidsmedewerker richting NAM in april 2016. Twee inwoners komen aan de balie en melden dat er een omgevingsvergunning is verleend voor de gaswinning. "Wij waren hier niet van op de hoogte en erger: er waren nog geen stukken bij de gemeente beschikbaar omtrent dit besluit. Na een telefoontje van onze baliemedewerker aan het ministerie zijn de stukken alsnog toegestuurd. Deze werkwijze past niet in het afgesproken zorgvuldige communicatieproces naar inwoners", zo staat er geschreven.

In augustus 2016 produceert de NAM al bijna een miljoen m3 gas uit Vries-10, zo blijkt uit Nlog, waar de productiecijfers staan vermeld. In de stukken die Assen daarover vrij heeft gegeven is niet terug te vinden dat de NAM hierover melding heeft gedaan bij de gemeente Assen. Volgens toezichthouder SodM zou het hier kunnen gaan om een productietest van enkele dagen, waarmee de bruikbaarheid van de put is aangetoond.

Twee maanden later mailt de NAM op verheugde toon aan wethouder Maurice Hoogeveen en burgemeester Marco Out dat het boren gaat beginnen. "Beste collega's, het is even rustig geweest van onze kant, maar de boring in Assen-Noord gaat nu echt gebeuren. Hierbij ontvangen jullie een uitnodiging voor de Open Bedrijvendag Drenthe aanstaande zaterdag die op onze locatie aan het Kleuvenveld in Assen plaatsvindt. Van 10.00 tot 16.00 uur staan wij als collega's voor jullie klaar!"

Achter de schermen worden ook stappen gemaakt om de gaswinning door te kunnen laten gaan. Zo adviseert onderzoeksinstituut TNO positief over het winningsplan Westerveld. Want de verwachte bodemdaling zou maximaal 3 centimeter zijn en ook vallen de gasvelden in de laagste risicocategorie wat betreft de kans op aardbevingen. Ook het SodM ziet geen bezwaren om gas te winnen op basis van het bestaande winningsplan, zo mailt de toezichthouder op 30 november 2016 aan de NAM.

De NAM lijkt haast te hebben, want nog diezelfde dag worden burgemeester Out van Assen, burgemeester Thijsen van Tynaarlo en wethouder Lambert van Aa en Hunze uitgenodigd op het kantoor voor een gesprek over gaswinning uit Vries-10. "We hebben het zeer op prijs gesteld dat u afgelopen woensdag op zo'n korte termijn gezamenlijk op ons kantoor kon overleggen over put Vries-10 en het Westerveld-winningsplan", schrijft de NAM in het gespreksverslag op 2 december.

De bestuurders vragen de NAM te wachten met de gaswinning. Ze geven in het gesprek aan dat de gemeenteraad van Assen zich nog buigt over haar adviesrol over het winningsplan Westerveld, waar Vries-10 onder valt. "Daarnaar luisterend willen wij graag meewerken aan de tijd die u nodig heeft om uw raad volledig en juist te informeren." (..) "En wij zullen daarom de productie van de betreffende put (Vries-10), nog niet opstarten", schrijft de NAM. Het bedrijf zegt nadere informatie over de gaswinning uit Vries-10 te zullen sturen en die informatie volgt al binnen twintig minuten.

Out, Thijsen en Lambert vragen zich af hoe om te gaan met de communicatie over hun verzoek om te wachten met de gaswinning. Eén van hen schrijft aan de andere twee: "Wat mij betreft doen we tot maandag niets. Eerst maar afwachten of de NAM met een persbericht komt. Gaan we zelf communiceren, dan is het van belang dat onze drie bestuurders de credits krijgen. De kop in de krant moet worden: NAM stopt winning na gesprek met bestuurders."

Assen vindt dat er sprake is van een nieuwe boring en dat het adviestraject van het nieuwe winningsplan moet worden afgewacht voordat de NAM kan beginnen met produceren. "Wij gaan ervan uit dat conform de wens van de Tweede Kamer eerst het proces van advies, zienswijze en eventueel beroep wordt doorlopen." ( ) "Los van de vraag of er wel of geen vigerend winningsplan is, moeten wij constateren dat het oude winningsplan niet voldoet aan de zaken die door de Onderzoeksraad voor Veiligheid zijn geconstateerd. Zo is het oude winningsplan niet getoetst op de veiligheid van burgers en infrastructuur (seismische risicoanalyse). Wij zijn dan ook van mening dat er niet kan worden teruggevallen op een winningsplan waarin geen rekening is gehouden met zo een belangrijk aspect", zo schrijft de gemeente aan de NAM.

Halverwege december mailt de NAM aan Assen dat januari nog best ver weg is om de buurt te informeren en kondigt het aan op dinsdag 20 december 2016 in het winkelcentrum te staan. "Het is de bedoeling dat mensen uit Marsdijk die langslopen en vragen willen stellen, spontaan bij ons aan kunnen kloppen. Ik ga hier dus geen speciale mailing of mediacampagne voor opzetten. Ook om te voorkomen dat we heel Assen aantrekken, terwijl dit specifiek voor Marsdijk bedoeld is."

Dit tot woede van een medewerker van afdeling bestuurscommunicatie in Assen: "Dit is weer een actie op korte termijn die niet met ons is afgestemd." ( ) "De NAM kiest er structureel voor om communicatie zo klein mogelijk te houden. Laat er alsjeblieft vooral niet te veel mensen op afkomen. Dat is de wens die leidend is. Hoe mobiliseer je met zo'n actie de mensen die zich zorgen maken? Waarom dit tijdstip als mensen werken? Ik zou het als punt van kritiek inbrengen bij het bestuurlijk overleg."

Van de ruim 500 tips die zijn binnengekomen van meelezers met de Shell Papers, gaan er maar liefst 22 over het document waarin wordt benoemd dat de NAM de communicatie structureel klein wil houden. "Dit document geeft aan dat er bewust wordt gekozen om mensen niet, te laat of op onmogelijke tijden te informeren", zo schrijft een tipgever.

In de pers verschijnt het bericht 'Weinig belangstelling voor NAM-informatiebijeenkomst'. 35 inwoners van de wijk zijn binnen komen lopen. De afdeling bestuurscommunicatie mailt burgemeester Out daarover: "Zo ontstaat heel gemakkelijk het beeld dat gaswinning kennelijk niet leeft onder de Marsdijkers. De feiten op een rij: de NAM informeert op dinsdagochtend zijn volgers op Twitter dat de informatietruck in Marsdijk staat. 's Middags bent u van harte welkom en staat de koffie klaar. Als je de oprechte intentie hebt om mensen in de wijk zo breed en zo goed mogelijk te informeren, dan kondig je de bijeenkomst van tevoren aan en beleg je een bijeenkomst op een tijdstip dat ook werkende mensen de gelegenheid biedt info in te winnen. Met een tweet 'Het was rustig vanmiddag in Marsdijk' probeert de NAM vervolgens de indruk te wekken dat ze wel degelijk communiceert, maar dat het dossier kennelijk niet zo leeft als soms wordt verondersteld."

Op woensdag 21 december 2016 om 16.00 uur heeft de NAM een vervolggesprek met de drie bestuurders van Assen, Tynaarlo en Aa en Hunze. De NAM geeft aan toch te zullen beginnen met de gaswinning in put Vries-10. Aan het begin van de avond mailt een van de aanwezigen bij het gesprek aan een collega op het gemeentehuis in Assen: "Geen enkele beweging bij de NAM. Ze mogen winnen dus doen ze dat. Gesprek ging in cirkels." De collega op het gemeentehuis antwoordt later die avond: "Het is trekken aan een dood paard. Geen begrip, geen sensitiviteit. Alleen maar arrogantie. Tien op de schaal van Richter."

Op 23 december schrijft de NAM een brief aan Assen met de mededeling toch gas te gaan produceren, zij het niet met zoveel woorden. "We vinden het vervelend dat de boodschap rond de productiestart van Vries-10 onbedoeld verbonden is geraakt met de procedure rond het aangepaste winningsplan Westerveld. We vertrouwen op een constructieve samenwerking en blijven de komende tijd in contact met alle betrokkenen om onze activiteiten toe te lichten."

De NAM doet vaag over het moment waarop Vries-10 in productie wordt genomen. De benodigde toestemmingen waren eind november 2016 binnen, maar toen moest het bedrijf de drie gemeenten nog meekrijgen en dat lukte niet. Feit is dat de put in de maand december al bijna een miljoen m3 gas heeft geproduceerd, zo blijkt uit Nlog.

Zonder nieuwjaarswensen mailt de NAM de bestuurders van Assen, Tynaarlo en Aa en Hunze op 6 januari 2017: "De betreffende put waarover wij eind vorig jaar meerdere keren gesproken hebben, is tussen Kerst en Oud & Nieuw gebruiksklaar gemaakt en kan inmiddels elk moment gasproductie leveren." In werkelijkheid produceert de put dan al volop, want in januari produceert Vries-10 ruim tien miljoen m3, zo is te zien op Nlog.

Een inwoner van Assen klaagt bij de NAM over de late aankondiging van een informatieavond op 17 januari 2017, met een kopie aan Assen: "LS, met verbazing ontvingen wij vandaag de uitnodiging voor een bijeenkomst van morgen!" ( ) "Wat wij ons afvragen is wat het idee is achter een uitnodiging zo kort voor de bijeenkomst, een week lijkt ons eigenlijk minimaal. Als uw belang een lage opkomst is, is dat op deze wijze succes verzekerd!"

Over de informatieavond heeft D66-fractievoorzitter Bob Bergsma geen goed woord over. "Ik vond het amateurisme ten top", zo zegt hij tegen RTV Drenthe. Volgens Bergsma toonde de NAM tijdens de bijeenkomst oude plaatjes, was de informatie niet up-to-date en kon het bedrijf op de helft van de vragen geen antwoord geven.

NAM-manager Herman Baars schrikt van de reacties tijdens de bijeenkomst. "Het waren emotionele en ook verhitte discussies. Ik ben eigenlijk wel verrast over de hoeveelheid emotie die er is. De NAM wint al heel lang gas in en rondom Assen. Dat doen we al sinds de jaren tachtig." Baars begrijpt dat mensen willen weten waar ze aan toe zijn en vindt ook dat de NAM daar naar moet luisteren. "Als je in de ogen van de mensen kijkt, zie je dat de emotie werkelijk is. Daar moeten we wat mee doen", zo zegt Baars tegen RTV Drenthe.

Ook een ambtenaar in Assen is niet erg te spreken over de informatieavond in Marsdijk, zo schrijft die aan een collega: "Erg amateuristisch en slecht georganiseerd! Herman Baars van de NAM was wat aangeslagen en had deze reacties van de inwoners van Marsdijk niet verwacht. Hij vindt dat de NAM hier wel wat mee moet (zoals een nulmeting, omgekeerde bewijslast etc.). Wij zijn benieuwd wat hij hiermee gaat doen!"

De mislukte informatieavond leidt ertoe dat Gerrit Eerland uit Marsdijk de actiegroep Stop Gaswinning Marsdijk opricht. Hij noemt de bijeenkomst 'een bijna Oost-Europese toestand'. "Mensen moesten zich van tevoren aanmelden en hun naam werd afgevinkt op een lijst. Sommige mensen hadden geen uitnodiging gekregen en die werden weggestuurd omdat ze niet op de lijst stonden, terwijl ze soms vrij hadden genomen of hun kinderen naar de kinderopvang hadden gebracht", herinnert hij zich nog.

NAM-manager Herman Baars begint eerst uitgebreid te vertellen over de geschiedenis van de NAM in Drenthe. "Er was veel belangstelling en daarom waren er tijdslots van 45 minuten, ook al was het geen coronatijd. Na twintig minuten stak iemand zijn hand op en zei: 'Meneer, dit weten we allemaal al. We hebben maar twee vragen. Komen er aardschokken en hoe zit het met de schade-afhandeling?' Voor het beantwoorden van die vragen was maar twintig minuten over", aldus Eerland.

Op de fiets naar huis na afloop van de informatiebijeenkomst denkt hij: "dit kan niet! Hier moet ik iets tegen doen!" In de zaal heeft hij een paar bekende gezichten gezien en die belt hij om te vragen of ze hetzelfde gevoel hebben overgehouden aan die bijeenkomst. Dat is inderdaad het geval en al gauw ontstaat een werkgroep van vijf à zes mensen die tot op de dag van vandaag strijdt tegen de nieuwe versie van het winningsplan Westerveld.

Bij een volgende informatiebijeenkomst op 28 januari start actiegroep Stop Gaswinning Marsdijk Nu een handtekeningenactie en meteen al worden driehonderd handtekeningen opgehaald in de wijk van 13.000 inwoners. Uiteindelijk tekenen tweeduizend mensen en die handtekeningen worden aan alle betrokken instanties overhandigd, zelfs aan toenmalig minister Henk Kamp van Economische Zaken, die daarvoor naar Assen komt.

Terugkijkend op het hele proces zegt Eerland het onbegrijpelijk te vinden dat de NAM, dochter van multinational Shell, niet in staat is om op een goede en gerichte manier de boodschap over te brengen in een situatie waarin er tegenstrijdige belangen zijn. "Je kunt na een proces best concluderen dat je het niet met elkaar eens bent, maar dan kun je de verhoudingen nog wel goed hebben. Nu laat je mensen achter met een gevoel dat ze zijn behandeld door een arrogant figuur. Ik ben weggezet als een snotjongen en ik word niet serieus genomen. Dat soort gevoelens blijven achter. Dat was niet nodig geweest."

Ook politiek worden de messen geslepen. Marco Out stuurt op 11 januari een mail aan Tweede Kamerlid van de ChristenUnie Carla Dik-Faber met een suggestie voor Kamervragen. De antwoorden mailt ze naar Harmke Vlieg, wethouder van de ChristenUnie in Assen. "Weinig hoopvol", schrijft ze.

Op 23 januari stuurt de fractievoorzitter van GroenLinks in Assen een mail door naar alle andere fractievoorzitters in Assen van een betrokken inwoner. De NAM antwoordt op de vraag wanneer er wordt gestart met gaswinning uit put Vries-10: "We hebben de put Vries-10 tussen Kerst en Oud & Nieuw gebruiksklaar gemaakt. Daarna duurt het altijd enige tijd voordat een put stabiel in productie is. Sinds afgelopen week is dat het geval en staat de put dus definitief aan", aldus de NAM.

Dit wekt woede bij het Asser PvdA-raadslid Harriët van Es. De partij had samen met andere partijen in de gemeenteraad eerder al mondelinge en schriftelijke vragen gesteld over de gaswinning uit put Vries-10. In januari komt het tot een kookpunt. "Zonder het te melden zet de NAM de put al aan, tegen alle afspraken in", zo zegt Van Es. Zelfs burgemeester Marco Out, vaak diplomatiek in zijn bewoordingen, zegt "kriegelig" te worden door het handelen van de NAM.

De Asser gemeenteraad is het handelen van de NAM zat. Op 2 februari 2017 neemt de raad een motie van treurnis aan tegen de NAM. De motie van treurnis wordt ingediend door Van Es. Nu zegt ze daarover: "We hebben niet het gevoel dat de NAM erg onder de indruk was van die motie. Maar we hebben het gedaan om een statement te maken dat je zo niet met elkaar omgaat. Er zijn toezeggingen gedaan en beloftes gedaan. Het staat in de wet dat er burgerparticipatie moet zijn en daar hebben ze zich niet aan gehouden", aldus Van Es.

In de toekomst moet dit volgens Van Es echt anders: "Wat er nu gebeurt is dat er eerst een plan is, daarna wordt draagvlak gecreëerd en dan is de uitvoering. Die eerste twee dingen moeten worden omgedraaid. Eerst moet je draagvlak creëren, dat je inwoners meeneemt in je plannen en dan pas definitief maken en uitvoeren. Je kunt een heleboel ellende voorkomen als je vooraf gaat praten en uitlegt wat er gaat gebeuren."

Hoe komt het dat het zo escaleert terwijl de NAM al jaren doet aan gaswinning rond Assen? Een ambtenaar op het gemeentehuis heeft daar wel een idee over. Hij doet burgemeester Marco Out suggesties als antwoorden op vragen die hij mogelijk kan krijgen over de gaswinning bij Marsdijk en Loon. "Mensen weten wel dat er gas wordt gewonnen door de NAM, maar de NAM communiceert er niet actief over. Door de aardbeving in Huizinge zijn mensen zich gaan realiseren dat gaswinning grote risico's met zich mee kan brengen", zo schrijft de ambtenaar.

Op papier gaat de strijd tegen de gaswinning uit put Vries-10 nog jaren door. Zo vraagt een inwoner van Marsdijk in een tientallen pagina's tellend betoog aan het Ministerie van Economische Zaken om een nieuw instemmingsbesluit te nemen. Zij vindt dat de NAM de gasproductie op onjuiste gronden is gestart. Ook stuurt ze een verzoek aan het SodM om de put stil te leggen om dezelfde reden. Ze voert onder meer aan dat Vries-10 onder de nieuwe Mijnbouwwet moet vallen omdat de productie pas echt begint in januari 2017. Economische Zaken zegt de aanvraag van de NAM al in de geest van de nieuwe Mijnbouwwet te hebben behandeld. Het ministerie en het SodM wijzen het verzoek af.

Op 14 november 2018 stemt het ministerie van Economische Zaken definitief in met de vernieuwde versie van het winningsplan Westerveld. In de maand daarna stopt de productie van Vries-10 nadat de put ruim 200 miljoen m3 gas heeft geproduceerd; toegestaan is 241 m3. De NAM heeft vooraf ingeschat dat er ongeveer 400 miljoen m3 gas te winnen zou zijn of in het meest gunstige geval zelfs 600 miljoen m3. Maar al eerder dan verwacht komt er alleen maar water uit de put.

Pas 2,5 jaar later mailt de NAM op 4 februari dit jaar aan actiegroep Stop Gaswinning Marsdijk Nu dat Vries-10 sinds 2018 niet meer heeft geproduceerd. "De afgelopen jaren is er veel te doen geweest over de gaswinning in de omgeving van Assen en meer specifiek rond de put Vries-10. Wij willen u informeren dat deze put sinds 2018 niet meer heeft geproduceerd. In het najaar 2020 is nog een poging gedaan om de gaswinning weer op gang te brengen, maar dit is niet gelukt. NAM ziet dan ook op dit moment geen mogelijkheden meer om deze put weer in productie te nemen. Wij vonden het netjes u over de laatste stand van zaken te informeren."

Na vragen hierover van de actiegroep blijkt de NAM de deur nog wel open te houden: "Er is op dit moment nog geen definitief besluit genomen. Het lijkt echter bijzonder onwaarschijnlijk dat er in de toekomst nog pogingen ondernomen zullen worden. Onze prioriteit ligt nu bij andere projecten. Daardoor kan het nog een tijd duren voordat zo'n definitief besluit genomen wordt."

In een e-mail vandaag om 11.25 uur schrijft Frank Terhorst van de NAM wat de huidige status van de put is: Er zit nog veel gas in het gesteente bij de put, maar dat is met de huidige technieken niet winbaar. We kunnen niet uitsluiten dat er nieuwe technieken kunnen worden ontwikkeld. Maar thans is daar geen zicht op."

De NAM was wellicht opgeschrikt door een bericht bij RTV Drenthe, waarin Stop Gaswinning Marsdijk Nu op 28 januari 2021 aankondigt het SodM te zullen vragen de put onmiddellijk te sluiten. Voorzitter Gerrit Eerland denkt een 'haakje' te hebben gevonden. "Gasputten mogen alleen worden geboord als de exacte locatie van tevoren duidelijk is aangegeven in een winningsplan. Dat is destijds met put 10 in Vries-Zuid niet gebeurd. Die put stond niet in het oorspronkelijke plan. Met de regels van nu had die put toen niet geboord en in gebruik genomen mogen worden", zegt Eerland. Het SodM wijst het verzoek op 10 februari af.

Met de schade door de gaswinning lijkt het in Marsdijk tot nu toe mee te vallen; bij Eerland zijn tien schadegevallen bekend. Maar hij vreest vooral voor de afhandeling van de schade in de toekomst. "Wij zitten mogelijk nog jarenlang met de schade van de gaswinning door de NAM. Inwoners die geen verstand hebben van geologie moeten zich nu ineens verdiepen in het melden van schade", zegt Eerland.

Een procedure bij de Raad van State tegen de vernieuwde versie van het winningsplan Westerveld loopt nog. Stop Gaswinning Marsdijk Nu kondigde een dag na de instemming van de minister in november 2018 aan naar de rechter te zullen gaan. Uiteindelijk doen negen partijen mee aan de procedure. Uit een recente tussenuitspraak blijkt dat de NAM het gewijzigde winningsplan Westerveld met wat kleine aanpassingen gewoon mag uitvoeren. Moties van de betrokken gemeenteraden met het verzoek aan Economische Zaken om gaswinning in kleine velden te stoppen ten spijt. Wat de rechter uiteindelijk ook definitief besluit; voor gaswinningsput Vries-10 komt de definitieve uitspraak als mosterd na de maaltijd. De put is zo dood als een pier.

Bekijk hieronder hoe je RTV Drenthe kunt helpen bij het onderzoek naar de banden tussen de overheid en Shell.