Drenthe krijgt waarschijnlijk Unesco Werelderfgoed, maar wat is dat?

De Unesco is een organisatie voor onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie van de Verenigde Naties, het is een afkorting van United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization en opgericht in 1945. Doel van de organisatie is om de internationale vrede te bevorderen door het ontwikkelen van universele waarden en de leefomstandigheden van mensen wereldwijd te verbeteren door betere samenwerking tussen landen.

In 1972 werd door de Unesco het Werelderfgoedverdrag vastgesteld, Nederland ondertekende het verdrag in 1992. De landen die zich aansluiten zetten zich in voor bescherming en behoud van erfgoederen.

In Nederland zijn onder andere de molens in Kinderdijk en de Waddenzee Unesco Werelderfgoed. Maar ook complete steden, eilanden en bijzondere architectuur kunnen op de lijst komen. Er staan op dit moment ruim 1.100 erfgoederen in 167 landen op.

Werelderfgoed is niet per se mooi, maar het erfgoed moet wel uniek zijn. Sterker nog, locaties, gebouwen of landschappen moeten van 'uitzonderlijke universele waarde' zijn. De locatie en het verhaal moeten dus tot de verbeelding spreken in binnen-en buitenland en waarde hebben voor jong, oud en toekomstige generaties.

De molens van Kinderdijk zijn bijvoorbeeld niet alleen een fraai plaatje, maar vertellen ook het verhaal van de Nederlandse strijd tegen het water. En de Koloniën van Weldadigheid hebben herkenbare gebouwen, maar gaan over idealen van generaal Johannes van den Bosch en het experiment om armen te verheffen met werk, vorming en opleiding.

Regeringen kunnen erfgoed aandragen, het Unesco krijgt advies van onder andere Icomos (International Council on Monuments and Sites). Het kan jaren duren voordat een aangedragen locatie uiteindelijk werelderfgoed is, indieners moeten uitgebreide rapporten schrijven met onderbouwingen. Mocht het predicaat gegeven worden, zijn overheden verplicht het erfgoed te beschermen en te behouden voor volgende generaties.

Ja en nee. Alleen zaken die aangemerkt worden als Outstanding Universal Value maken dus kans op een plek op de lijst. Daarnaast moet er aan een aantal criteria worden voldaan, dus als jij de commissie (via de Nederlandse overheid) weet te overtuigen dat jouw woonplaats daaraan voldoet, dan maak je kans.

Eén van de voorwaarden is bijvoorbeeld de mate waarin een erfgoed nog intact en zichtbaar is. Een eeuwenoud gebouw dat volledige gemoderniseerd is, zal niet zo snel op de lijst komen. Ook moet het erfgoed behouden kunnen worden voor de toekomst. Staat het gebouw in een overloopgebied van een rivier waardoor het door het door het water vernietigd gaat worden, heeft een aanvraag niet zo veel zin.

Niet alles kan en mag in een werelderfgoed. Een koloniehuisje in Frederiksoord mag bijvoorbeeld niet zomaar een mooie garage aan het huis zetten, want dat tast de authenticiteit aan. Plannen voor ver- en nieuwbouw in of aan werelderfgoed moeten zorgvuldig afgewogen worden. Voorgenomen grote ruimtelijke aanpassingen moeten worden gemeld bij Unesco, bij kleine is dat niet nodig. Past de verandering in het landschap en in het verhaal van het gebied? Dan is er niks aan de hand.

Zo niet, dan kan de Unesco-status gezien worden als een beperking, maar meestal heeft het erfgoed al voor de Unesco-status een beschermde nationale status, zoals een beschermd dorpsgezicht. Maar met de juiste aanpak is er alsnog veel mogelijk. In een fort van de Stelling van Amsterdam is bijvoorbeeld een wellness-centrum gevestigd. Van de buitenkant is het verdedigingswerk intact gebleven, maar wie binnenkomt waant zich in een andere wereld. De verbouw doet geen afbreuk aan het verhaal over de Stelling.

De Unesco-status zou ook een wapen kunnen worden tegen ongewenste ontwikkelingen. Tegenstanders van windmolens kunnen bijvoorbeeld de status als argument gebruiken om de molens te weren. Zo mochten er in Kinderdijk geen windmolens worden gebouwd worden bij de eeuwenoude molen. Onderzoek toonde aan dat de windturbines een groot negatief effect zouden hebben op het uitzicht en daarmee zou de erfgoedstatus in gevaar komen.

Ja, want Unesco houdt stevig de vinger aan de pols. Elke zes jaar moet er een rapportage verschijnen, de Unesco besluit dan of een locatie nog Unesco-waardig is. Mocht de Outstanding Universal Value in gevaar komen, dan komt Unesco in actie. Het werelderfgoed kan op de gevarenlijst komen en als er niet genoeg verbetering inzit, dan volgt verwijdering.

Dit is tot nu toe tweemaal gebeurd: het Beschermd gebied van de Arabische Oryx in Oman in 2007 en het Elbedal bij Dresden in Duitsland in 2009. Het natuurgebied in Oman werd berispt omdat de parkgrootte met 90 procent zou worden teruggebracht, de Duitsers werden bestraft vanwege een grote brug in het landschap.