'Chocoladebeest' Mannes in Assen: een ingewikkelde zaak over auteursrecht

Zo trots als een pauw was de gemeente Assen bij de onthulling van Mannes in 2018. De houten hond, die ook nog eens stoom kon blazen, moest dé blikvanger worden voor bezoekers die met de trein Assen binnenkomen. Maar al na een half jaar kwamen er witte strepen op zijn 'vacht' en de beschermende epoxylaag liet los. Eind 2020 werd Mannes voor groot onderhoud weggetakeld.

Na een grondige restauratie van bijna honderdduizend euro staat de stationshond te glimmen in de zon, maar zijn creatie ziet er volgens co-kunstenaar Q.S. Serafijn niet mooi meer uit. Daarnaast is hij naar eigen zeggen niet betrokken geweest bij de restauratieklus. De gemeente moet Mannes herstellen in de oorspronkelijke staat en tot die tijd afdekken of weghalen, anders stapt Serafijn volgens zijn advocaat naar de rechter.

Mannes is volgens zijn advocaat Marcel de Zwaan erg ongelukkig gerestaureerd. De Zwaan: "De bijzondere kleurstelling en nervenstructuur van de buitenkant van de hond is van gedaante verwisseld. Het is een plastic-achtig bruin chocoladebeest, een heel andere hond, geworden." De kleuren van het hout maakten Mannes volgens De Zwaan juist bijzonder, maar de hond heeft nu volgens hem een 'monochrome platte kleur' gekregen.

Het punt is dus duidelijk, maar heeft de gemeente inderdaad een fout gemaakt door Mannes op deze manier te laten restaureren? "De kern is dit soort gevallen is of beide partijen redelijk hebben gehandeld. Dus was dit bijvoorbeeld de enige juiste manier om het kunstwerk te repareren? Is er goed genoeg gecommuniceerd? Naar die redelijkheid moet je eerst kijken", zegt deskundige Dirk Visser.

Visser is hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan de universiteit van Leiden en ziet een lastige zaak. Of Serafijn bij de rechter kans maakt, is van tevoren lastig te beoordelen, zegt hij. "Deze discussie heeft te maken met het auteursrecht van de kunstenaar en met name artikel 25 van de Auteurswet. Daarin staat dat een kunstenaar het recht heeft om zich te verzetten tegen een wijziging van zijn of haar werk", legt Visser uit.

De Auteurswet is er om makers van kunst, maar ook bijvoorbeeld films, boeken en muziek, te beschermen tegen anderen die het zomaar willen gebruiken of namaken. Maar ook het wijzigen of zonder naamsvermelding openbaren is volgens deze wet niet toegestaan. Artikel 25 van de wet is een belangrijke, omdat daarin is vastgelegd dat een maker zich mag verzetten tegen wijzigingen of verminkingen van zijn of haar werk.

Dat betekent dat je niet zomaar aan iemands creatie mag sleutelen, zonder dat de maker daarvoor toestemming heeft gegeven. En dat auteursrecht geldt ook wanneer een kunstwerk verkocht of gedoneerd is. In de zaak rondom Mannes, zo stelt Serafijn, is er geen toestemming gegeven om Mannes op de huidige manier aan te passen. Tenminste, niet door Serafijn.

Extra gevoelig is de discussie doordat mede-kunstenaar Maurice Nio, die Mannes samen met Serafijn ontwierp, zeker weten betrokken is geweest bij de restauratie van Mannes. Hij liet weten verrast te zijn door de stappen van zijn collega en de afgelopen maanden hard te hebben gewerkt aan het herstel van de stationshond. De glimmende laag, waar Serafijn mede over valt, zal volgens Nio de komende maanden hoe dan ook slijten.

Hoogleraar Visser denkt dat de betrokkenheid van Nio bij het herstelproces de zaak extra lastig maakt. Visser: "Je krijgt dan dezelfde soort problemen als bij echtscheidingen en dat zal het allemaal nog ingewikkelder maken. Want had de gemeente er vanuit kunnen gaan dat het contact met die ene kunstenaar voldoende was?"

Naast de nieuwe kwestie om het uiterlijk van Mannes loopt er al een juridische procedure van de gemeente Assen tegen de kunstenaars over de restauratie. De kosten daarvan wil Assen bij Serafijn en Nio neerleggen, omdat Mannes' vacht al zo snel verslechterde. Op hun beurt wijzen de kunstenaars naar het bedrijf dat de hond gemaakt heeft.

Mannes is inmiddels een aardig hoofdpijndossier aan het worden voor de gemeente Assen. Nog voordat het beeld er goed en wel stond, kwam er veel verzet vanuit de lokale politiek en de samenleving. Mannes zou niet bij Assen of Drenthe passen en bovendien was 1,5 ton wel erg veel geld voor een beeld, vonden inwoners en politici. Toch kwam hij er in 2018, nadat een meerderheid van de gemeenteraad instemde.

De gemeente Assen laat weten nog steeds te wachten tot er een besluit is genomen op de brief van de advocaat van Serafijn. Tot die tijd wil de gemeente nog niet inhoudelijk reageren. En Mannes blijft in ieder geval tot die tijd gewoon op zijn plek.