Ter Apel wil af van opvang veiligelanders

ANP-427009566
Het azc in Ter Apel © ANP / Venema Media
De speciale opvang voor asielzoekers uit veilige landen in Ter Apel verdwijnt mogelijk. Daarmee komt er een einde aan een Haags prestigeproject, dat de gemeente Westerwolde met tegenzin faciliteerde.
In ruil voor extra handhaving en een maximum aantal opvangplekken ging Ter Apel vorig jaar akkoord met de opvang van 180 zogenoemde veiligelanders. Dat zijn asielzoekers die vanwege hun land van herkomst weinig kans maken op een verblijfsvergunning. Daarmee hielp de gemeente Westerwolde het Rijk - dat al maanden op zoek was naar een plek - uit de brand.
Ook in Budel (Noord-Brabant) kwam zo'n opvang met maximaal zestig versoberde opvangplekken. Nu het experiment ten einde komt willen beide gemeenten ermee stoppen, schrijven RTV Noord en de NOS. De beurt is aan andere gemeenten, vinden ze.

RTV Noord en NOS

RTV Noord en de NOS hebben een beroep gedaan op de Wet openbaarheid van bestuur. Aan de hand van in totaal 110 documenten reconstrueerden zij waarom de gemeente Westerwolde uiteindelijk akkoord ging met de speciale opvang voor asielzoekers, terwijl ze dat in eerste instantie niet wilden. Het project leidde tot veel bestuurlijke onrust.

Terug naar het begin

De nood is vorig jaar hoog bij het ministerie van Justitie en Veiligheid en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Maandenlang zijn ze naarstig op zoek naar een plek waar alle veiligelanders opgevangen kunnen worden.
Ook de gemeente Westerwolde staat op de kaart. Maar de burgemeester bedankt ervoor. "Wij stonden positief tegenover de versoberde opvang, maar expliciet niet in Ter Apel gezien de stapeling van risico's", zegt burgemeester Jaap Velema. In het dorp met minder dan tienduizend inwoners staat het aanmeldcentrum voor asielzoekers met tweeduizend plekken.

Zoektocht begon al in 2019

Het ministerie van Justitie en het COA zien het liefst een afgezonderde, sobere opvanglocatie voor die specifieke groep asielzoekers. De asielzoekers krijgen geen leefgeld en moeten zich dagelijks melden op de locatie. Doel van dat strenge regime is om Nederland minder aantrekkelijk te maken voor asielzoekers met een kansarme asielaanvraag, zo staat in de beleidsstukken. Op die manier is er minder overlast en verlicht de maatregel de druk op de asielprocedures, denken het ministerie en het COA.
Maar na een jaar zoeken hebben beide partijen nog steeds geen plek gevonden "Er zijn nog geen gemeenten gevonden voor een separate opvang", valt te lezen in de stukken.
Er is nog een tweede probleem: niet alleen de locatie, maar ook bestuurlijk draagvlak is 'van een dergelijke locatie een randvoorwaarde', schrijft een COA-medewerker aan het ministerie. Ook dat probleem blijkt hardnekkig. In de maanden erop lukt het niet om alsnog een plek te vinden waar ook gerekend kan worden op steun van lokale bestuurders.
In april 2020 geven het ministerie en het COA de zoektocht op. Ambtenaren presenteren een alternatief. Hun 'tussenoplossing', zoals in de stukken staat, is om de groep toch maar op te vangen op bestaande locaties. Zo komen de twee grootste bestaande asielzoekerscentra van Nederland in beeld: in Ter Apel en Budel. "Beide gemeentes hebben aangegeven akkoord te zijn met de plannen voor separate opvang op de COA-locaties in hun gemeentes", schrijft een ambtenaar al begin mei 2020.

Den Haag bereidt boodschap voor

Daarmee nemen het ministerie en het COA een belangrijke horde. Maar de volgende wacht: zorgen voor begrip en draagvlak van de lokale bevolking. Ambtenaren van het ministerie kruipen in de pen en schrijven een stuk waarmee de burgemeesters hun gemeenteraad kunnen informeren.
Ook komt er een document van tien kantjes met daarin de kernboodschap over de versoberde opvang en 39 mogelijke vragen en antwoorden voor het publiek en de pers.

'Damage-control'

Maar als het nieuws op 14 september, een dag voor Prinsjesdag, bekend wordt gemaakt gaat het mis. Het nieuws slaat in als een bom. Raadsleden in Westerwolde voelen zich overvallen. "Mijn bloed ging koken toen ik het hoorde", zegt Klaas Buigel (VVD). Ook andere raadsleden laten hun ongenoegen blijken. Diezelfde avond doet burgemeester Jaap Velema aan damage-control. Hij schuift aan bij verschillende raadsfracties om uitleg te geven en de gemoederen te sussen.
Later op de avond stuurt Velema een mail aan een hoge ambtenaar van het ministerie. Hij dringt erop aan dat het ministerie zich aan de gemaakte afspraken houdt. Het gaat dan over de maximale aantallen en de afspraken over handhaving. "Ondanks de informatie voelt men (de gemeenteraad red.) zich overvallen door de situatie", schrijft Velema. "Dit wordt versterkt door de wijze waarop het nu op sociale media wordt geframed. Het is van belang om de gemaakte afspraken nu na te komen en de inwoners van Ter Apel enig comfort te bieden."
In een vervolgmail vraagt de burgemeester om een aantal dingen (opnieuw) schriftelijk te bevestigen. Het gaat dan onder andere over de toezegging dat er extra handhaving op de versoberde opvanglocatie komt. Ook wil hij samen met het ministerie mede bepalen wanneer de speciale opvang als succesvol wordt gezien.
De hoge ambtenaar stuurt Velema een 'vriendelijke reactie terug', zoals hij het zelf kwalificeert in een mail aan collega-ambtenaren van het ministerie en het COA. In de reactie wordt de burgemeester niks verweten. Sterker nog: de hoge ambtenaar wil een kennismaking inplannen. "Ik kom daarvoor graag naar Ter Apel."
(Tekst gaat verder onder de foto)
ANP-426801866
Het aanmeldcentrum in Ter Apel heeft sinds september 2020 een versoberde opvang voor veiligelanders © ANP / Kees van de Veen

'Burgemeester heeft lang gewacht met communiceren'

Maar achter de schermen is er irritatie. Een ambtenaar verwijt Velema dat hij 'lang heeft gewacht met communiceren met de raad'. Dat zou de verklaring zijn voor de felle reactie van de gemeenteraad. De ambtenaar noemt de ontstane situatie 'bestuurlijk gedoe'.
Maar Velema kaatst de bal terug: het ministerie zit zelf fout. Ambtenaren schrijven op 1 mei 2020 in mails aan elkaar dat de gemeente akkoord is met de opvang. "Dat is pertinent onjuist", zegt Velema. Hij is zes weken later pas betrokken bij de eerste concrete plannen voor de opvang in Ter Apel. "Dat was een vrijblijvend gesprek."
Een definitief akkoord van de gemeente komt pas in augustus, zegt hij. En pas nadat Westerwolde haar eisen heeft afgedwongen: de asielzoekers mogen komen mits er extra handhaving komt en er maximaal 180 plekken komen.

Burgemeester overvallen met start versoberde opvang

En dat is niet het enige. De vrijdag voordat de versoberde opvang in gebruik wordt genomen, krijgt Velema een telefoontje van een bestuurder van het COA. Het ministerie kondigt aan: volgende week begint het experiment in Ter Apel en Budel.
Maar dat is niet de boodschap die Velema uit het gesprek haalt. Hij dacht dat het ging over een aankondiging dat de laatste puntjes op de i worden gezet. "Wij dachten dat we maandag ingelicht zouden worden over hoe alles naar buiten wordt gecommuniceerd." Twee weken geleden ontving hij pas de eerste plannen en stelde daar vragen over. "We hadden nog geen antwoorden op onze vragen gekregen en bovendien lag het veiligheidsplan er nog niet.'
En zo wordt de burgemeester van Westerwolde twee dagen later compleet verrast. Op maandag 14 september om 16.00 uur, een dag voor de Troonrede, treedt het ministerie naar buiten met het nieuws en wordt de versoberde opvang in gebruik genomen. Gelijktijdig gaan er brieven naar de burgemeesters en de Tweede Kamer.

'Ik was boos'

"Ik dacht: kut", zegt Velema, die verder naar woorden zoekt. "Ik was boos en had al heel snel het gevoel dat dit met Prinsjesdag te maken had."
In de brieven staat dat de versoberde opvang al een feit is en dat het COA de groep vanaf die maandag versoberd opvangt. "We stonden voor een voldongen feit", aldus Velema. En dat terwijl de gemeente nog steeds geen definitief plan had over de handhaving, iets waar Velema zo op hamerde. "Dat kwam pas in januari."
Na ruim een jaar heeft de gemeente de buik vol van de versoberde opvang. De gemeente heeft het gevoel dat Nederland beter wordt ten koste van Ter Apel, dat te maken heeft met overlast. Velema stuurt een brief aan staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (Justitie en Veiligheid) die door de voltallige raad wordt gesteund. Strekking van die brief: Westerwolde wil eind 2021 stoppen met de opvang voor veiligelanders, tenzij nog twee andere gemeenten veiligelanders willen opvangen.

Oplossing vooral om tijd te kopen

Door de druk uit Westerwolde zitten ministerie en COA opnieuw met een probleem. De opvang in Ter Apel en Budel was een tussenoplossing, bedoeld om tijd te kopen zodat het ministerie kon zoeken naar een andere locatie waar asielzoekers met kansarme asielaanvraag versoberd kunnen worden opgevangen.
Juist dat lijkt nu geen haalbare kaart. Geen enkele gemeente zit te wachten op zo'n speciale opvang. Het COA heeft al moeite met het realiseren van 4.000 reguliere opvangplekken voor asielzoekers.
Toch is dat de enige uitweg die Westerwolde en Budel bieden. De gemeente geeft het Rijk drie maanden de tijd voor het vinden van twee andere gemeenten die ook veiligelanders versoberd willen opvangen. Het ministerie heeft Westerwolde toegezegd hard bezig te zijn met het zoeken van die locaties. Maar of dat binnen drie maanden gaat lukken is de vraag.

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.