Waarom liggen Joodse begraafplaatsen vaak op afgelegen plekken?

Onderhoud aan de Joodse begraafplaats in Meppel
Onderhoud aan de Joodse begraafplaats in Meppel © Stichting Joods Erfgoed Meppel
Even buiten Gees, aan de Jimmingveensweg, ligt de Joodse begraafplaats. Er is nog een enkele grafsteen, met daarop de namen Mozes Simons, Selina Soosman en Roosje Simons. Een toevallige voorbijganger zou zich kunnen afvragen: waarom ligt de begraafplaats zo ver van het dorp af?
Joodse begraafplaatsen liggen in Drenthe vaak niet in het dorp zelf, maar erbuiten. Een anonieme inzender vroeg zich af waarom dat zo is en stuurde deze vraag naar Zoek het uit.

Eeuwige rust

Amateurhistoricus Henk Luning heeft hier wel een antwoord op. Luning deed uitgebreid onderzoek naar Joodse begraafplaatsen in Drenthe voor zijn boek Een eik van geween. Daarin geeft hij per gemeente een overzicht van alle Joodse begraafplaatsen en vertelt waar ze zich bevinden.
En dat is meestal niet in het centrum van een stad of dorp. "Joden stellen een afgelegen plaats op prijs omdat het gevaar van ruiming daar het kleinst is", zegt Luning. "Daarbij speelt ook het geloof mee. Het garanderen van eeuwige rust is in feite het belangrijkst."
Margot Maynard, voorzitter van Stichting Emmer Sjoel, beaamt dat. "Je kunt terugvinden in de Bijbel dat overledenen buiten de grenzen van het dorp moeten worden begraven."

Melk en vlees

Maynard legt uit waarom het binnen het jodendom belangrijk is om overledenen niet in het dorp te begraven. "Het dorp is een levende plek. Het zit heel diep in de Joodse traditie om leven en dood te scheiden. Daarom moeten overledenen buiten het dorp gebracht worden."
Het scheiden van leven en dood wordt ook zichtbaar in andere Joodse gebruiken. Bijvoorbeeld bij het scheiden van melk en vlees in de keuken. "Wij kunnen geen rundproducten eten met kaas. Wij zien het zo dat melk leven geeft en vlees hoort bij het overlijden. Dat moeten we scheiden."
Dit is ook de reden dat je op een Joodse begraafplaats doorgaans geen bloemen zult aantreffen. Het is traditie om in plaats daarvan een steentje op het graf te plaatsen.

Praktische redenen

Ook praktische omstandigheden speelden een rol bij het kiezen van een locatie. Toen eind zeventiende eeuw steeds meer Joden zich vestigden in Drenthe, moesten er ook begraafplaatsen komen. Maar waar? Destijds had je nog geen gemeente, maar hadden boermarken het voor het zeggen. Een boermarke was een groep boeren die samen een gebied beheerde.
Luning: "De eerste Joden in Drenthe kregen voor hun begraafplaats van de boermarke vaak een minderwaardig stukje grond toegewezen buiten het dorp, voor weinig geld of zelfs gratis."

Heilige grond

Als je naar de plattegrond van Emmen kijkt, valt het op dat de Joodse begraafplaats daar binnen de stad ligt. Maynard: "Emmen is eromheen gegroeid. Toen de begraafplaats aangelegd werd, was het nog buiten de stad."
Joodse begraafplaatsen mogen in principe niet geruimd worden. Dit gebeurt alleen in heel uitzonderlijke gevallen en alleen onder toezicht van een rabbijn.
Toch blijft de Joodse begraafplaats in Emmen voor Maynard een belangrijke plek, waar ze ooit zelf ook begraven wil worden. "Het was beter geweest als het buiten de stad lag, maar het is niet anders. Het blijft een heilig stuk grond."

Zoek het uit!

Vraag jij je ook wel eens af waar iets vandaan komt, hoe het zit, of waarom iets is zoals het is? Stuur dan ook je vraag in.

Lees ook:

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.