Onzekerheid bij Drentse gemeenten over gemeentefonds : 'Vier jaar vooruit kijken is lastig'

27 oktober 2021, 09:00 • 4 minuten leestijd

Jaarlijks krijgen gemeenten zo'n 30 miljoen euro via het gemeentefonds vanuit Den Haag. © Pixabay

De ene gemeente krijgt 4 euro per inwoner minder, de andere 38 euro per inwoner meer. En toch zijn de twee gemeenten het eens met elkaar; er moet iets veranderen.

"Vind maar weer eens 100.000 euro in de begroting. Dat is geen gemakkelijke opgave", verzucht Alex Wekema. Hij is wethouder van de gemeente Noordenveld. Een 'nadeelgemeente' noemt hij het, gezien de huidige staat van de plannen voor het gemeentefonds. Het wat!? Het gemeentefonds.

Wekema vindt het maar een lastig uit te leggen begrip. Heel simpel: het is voor gemeenten de belangrijkste inkomstenbron. Jaarlijks verdeelt de rijksoverheid 30 miljard euro over de gemeenten, via het gemeentefonds. Maar dat is niet voor iedere gemeente gelijk. Het is afhankelijk van zo'n zestig factoren, denk aan inwonersaantal, grootte van de watergebieden en het aantal ouders met langdurig medicijngebruik vanwege psychische klachten.

Het gaat om gigantische bedragen: Noordenveld ontving dit jaar ruim 49 miljoen euro. Het geld is bedoeld voor gemeenten om hun taken uit te voeren. Zo valt onder meer het sociaal domein hieronder, dus bijvoorbeeld de uitgaven voor de jeugdzorg. Maar een gedeelte mag ook vrij besteed worden.

Overzicht bedragen gemeentefonds per gemeente dit jaar © RTV Drenthe

Het gemeentefonds kan in 2023 wel eens op de schop gaan. Voor de gemeente Noordenveld lijkt dat nadelig uit te pakken. Volgens de plannen gaat de gemeente er vanaf 2023 zo'n 100.000 euro op achteruit. Dat komt neer op 4 euro per inwoner. Voor de gemeente Westerveld lijkt de herverdeling in 2023 juist gunstig uit te vallen. Westerveld krijgt dan iets meer dan 700.000 euro erbij, gelijk aan 38 euro per inwoner.

"Als we kijken naar de verschillende onderdelen, dan valt op dat het sociaal domein per saldo negatief uitkomt", relativeert een woordvoerder van de gemeente Westerveld. "Voor de onderdelen participatie en jeugd krijgen we extra middelen, maar voor de basisvoorzieningen en de WMO krijgt Westerveld fors minder per inwoner." Hij wijst er ook op dat er voor de onderwerpen bestuur en ondersteuning en infrastructuur, ruimte en milieu meer mogelijk is, maar dat het weer ten koste gaat van de thema's veiligheid en sport, cultuur en recreatie.

Wat de verhoging voor de gemeente Westerveld mogelijk maakt, is nog lastig te zeggen. "Een mogelijke verhoging kan worden ingezet op de thema's waar dat nodig is. De gemeente Westerveld heeft ook nog de nodige opgaven te realiseren op het gebied van duurzaamheid, omgevingswet en sport- en gemeentelijke accommodaties."

Het zit hem ook in het woordje 'mogelijk'. Het zijn allemaal nog plannen. Het demissionaire kabinet heeft gezegd dat een volgend kabinet zich hier over moet buigen. De verandering van het systeem betekent echter alleen een herverdeling. Er wordt puur geschoven met het geld. Het totale geldbedrag gaat dus niet omhoog of omlaag.

Bekijk hieronder hoeveel euro de Drentse gemeenten er per inwoner extra bijkrijgen, of juist minder krijgen, met de herverdeling van het fonds.

En dan zijn er dus winnaars en verliezers. De Drentse gemeenten behoorden in eerdere plannen bijna allemaal tot de verliezers. Dat is ondertussen alweer bijgesteld. "Dat maakt het lastig om uitspraken hierover te doen. Er is nog veel onzekerheid", zegt wethouder Wekema van Noordenveld. Volgens de laatste cijfers, uit 2019, gaat de gemeente Noordenveld er 4 euro per inwoner op achteruit. "Maar met de cijfers van 2021 kan dat wel weer anders zijn."

Die onduidelijkheid en onzekerheid vindt de wethouder niet fijn. "In de begroting hebben we nog geen rekening gehouden met het fonds. Als wethouder financiën wil je vier jaar vooruit kunnen kijken. Dat is nu lastiger. Je wilt kunnen vertrouwen op rijksbijdragen, maar dat kon de laatste jaren al niet. Het fijnst zal zijn als het rijksdeel gewoon zeker is voor vier jaar."

Ondanks dat de ene gemeente erop vooruit lijkt te gaan en de andere erop achteruit, komen de twee gemeenten met eenzelfde conclusie. "De verandering van het gemeentefonds is in onze ogen noodzakelijk om orde op zaken te stellen", stelt een woordvoerder van de gemeente Westerveld. En de gemeente Noordenveld schrijft in haar begroting voor volgend jaar dat het nodig is dat de voorgenomen aanpassing van het gemeentefonds doorgezet wordt. Maar wel met een kanttekening: alleen als deze gepaard gaat met een vergroting van het totale gemeentefonds.

De gemeente Westerveld schetst waarom de verandering nodig is. "De huidige financiering van het sociaal domein is gebaseerd op een situatie waarbij andere uitgangspunten golden", legt de woordvoerder uit. De laatste verandering dateert namelijk uit 1997. "De afgelopen jaren zijn veel eigen middelen gestoken in het sociaal domein waaronder jeugd. Met de verandering is dit probleem deels opgelost."