Drenthe Toen-podcast: Noorderlingen op emigratie-avontuur

"Hier ligt Roelfina. Hier ligt onze familiegeschiedenis, de verloren zus van onze overgrootvader Derk is terecht. Hier heeft zij gewacht totdat er ooit nog eens iemand van ons zou komen. Ze heeft niet voor niets gewacht." Die 'iemand van ons' is schrijver, historicus en journalist Dirk Wolthekker.

Achttien jaar geleden was Wolthekker ook te horen op Radio Drenthe. Hij had toen een boek geschreven over zijn opa Jan Egberts Eleveld, SDAP- wethouder in Beilen. In zijn nieuwste boek: 'Verre verwachtingen', richt hij zijn vizier op een vergeten oudtante: Roelfina Wolthekker, die maar liefst drie keer emigreerde. Eerst naar Transvaal, onder de naam Gauteng een provincie van het huidige Zuid-Afrika, toen naar Noord-Amerika en tot slot naar Chili. Een onvolledige familiestamboom en een berichtje van een verre Chileense verwant brachten Wolthekker op haar spoor. Aanvankelijk wist hij helemaal niets van haar. Ook niet dat er aan de andere kant van de wereld een nieuwe tak van zijn familie op hem wachtte.

Roelfina Wolthekker (1872-1950) werd op latere leeftijd wees en groeide op in het Roode Weeshuis in Groningen. Dankzij een legaat dat het weeshuis haar toebedeelde, verliet ze het met een klein fortuin op zak. Ze trouwde 'met de handschoen' met Thomas le Clercq, de man die ze misschien maar een paar keer had ontmoet en met wie ze haar hele leven samen zou blijven. Op huwelijksreis in haar eentje reisde ze naar Kaapstad. Naar Thomas, die als spoorarbeider in Transvaal een betrekking had gevonden. Maar de oorlog met de Engelsen doorkruiste een bestaan onder de Zuid-Afrikaanse zon.

Hoogzwanger van haar eerste kind werden zij en Thomas in 1900 op de boot naar Nederland gezet. Van emigrante was Roelfina nu een vluchteling geworden. Maar de emigratieplannen bleven. Na verloop van tijd zette het jonge gezin opnieuw koers naar verre kusten. Ditmaal naar Texas in de Verenigde Staten. Het werd geen succes.

Het avontuur op het Noord-Amerikaanse continent was van korte duur. Texas was een staat in opkomst, mede dankzij de olievelden. De overheid bood ontheemde boeren uit Transvaal land en faciliteiten. Maar de omstandigheden waren voor Roelfina, Thomas en de kleine Renske te zwaar. Het was er om te beginnen ondraaglijk heet. Een 'emigratie-intermezzo bij de oliebaronnen' noemt Wolthekker het in zijn boek. In 1901, Roelfina is dan 29, is het gezin weer in Groningen.

Dan valt de keus op Chili. In menig landelijke en regionale krant deed de Chileense overheid wervende oproepen aan kolonisten om naar Chili te komen. Voor landverhuizers was per gezin 60 hectare grond beschikbaar, dat na zes jaar eigendom zou worden, mits gekapt en bewerkt. De Chileense overheid had hierbij boeren in gedachten, maar de Transvaalse Boeren, die er in grote getale op afkwamen, waren beslist niet altijd landbouwers. Dat gold ook voor Thomas. Op de bonnefooi, dus met het risico bij aankomst weer terug te worden gestuurd, vertrok het gezin naar Chili. Om er voor altijd te blijven. Ze kregen samen drie kinderen en vele klein- en achterkleinkinderen.

Persoonlijke bronnen over Roelfina zijn schaars, maar aan de hand van wat hij wel weet beschrijft Wolthekker gedetailleerd de wereldwijde overtochten, de erbarmelijke omstandigheden aan boord en het loodzware leven in Chili, vooral tijdens de internationale economische crisis. Bij het bekijken van een foto uit het boek, Roelfina en haar Thomas poseren vanuit een raam, stelt Wolthekker: "Het is duidelijk iemand die een heel zwaar leven heeft gehad. Haar familie hier heeft ze nooit meer gezien. Zij ging erheen als dochter van een middenstander en ze stierf als een arme Chileense boerenvrouw, maar of ze daar ongelukkig van is geworden, dat denk ik niet. Dat is ook niet het verhaal dat de familie daar over haar vertelt", aldus Dirk Wolthekker. Hij reconstrueerde een leven dat hem een boek opleverde en een nieuwe Chileense familie.

'Verre Verwachtingen. Het bewogen emigratieavontuur van een weesmeisje uit Groningen', wordt uitgegeven door Balans. We mogen een exemplaar verloten. Meedoen? Mail naar drenthetoen@rtvdrenthe.nl. Het hele gesprek met Dirk Wolthekker is te horen op zondagmiddag 31 oktober in Drenthe Toen, van 12.00-14.00 uur, via de podcast en programma gemist.