Drenthe Toen-podcast: Goedkope kerststol, vette gans en uitvaartcake

"Wij associëren dat nu met kerst: een stol bestrooid met witte poedersuiker, maar je hebt ook de paasstol en de pinksterstol, ook wel wigge, wegge of stoet geheten. En ook de Zuidlaarderstoet of-bol. Ze hebben allemaal dezelfde ingrediënten en van oudsher was het een luxe brood voor de welgestelden", aldus culinair histioricus Carolina Verhoeven, die ook wel weet wat we met de restjes van de stol aanmoeten.

"Al in de 17e eeuw waren er in de zomermaanden krenten, rozijnen en sukade. Rond november, december groeide er niks meer op het land, dus je moest teren op wat je had: eieren in het vat, meel van het graan wat gedroogd was, krenten en rozijnen. En boter, want die stond in de kelder. Die vijf ingrediënten gebruikte je voor het luxebrood: de stol. Die at je alleen maar bij dit soort gelegenheden. Dat deed ook lang niet iedereen, want als je al brood kon bakken had je hout nodig en een oven en ging toch altijd eerst je eigen brood voor, dus geen luxe brood, Je mag wel zeggen dat bij de hogere adel de kerststollen zijn ontstaan."

"Ik vind het erg jammer, want voor twee euro koop je gewoon geen goed graan en dan wordt het idee erachter een koopje. En doe je het omdat het op tafel hoort te staan. Koop liever een goede stol, of maak 'm zelf, voor zeven euro. Dan doe je het niet zo vaak en zo blijft het een luxe. Van de overgebleven plakjes en 'kontjes' maak ik wentelteefjes. Dat vind ik dan weer een luxe. Ik wentel ze in losgeklopt ei en bak ze dan zachtjes met een beetje roomboter in de koekenpan. Het wénden van het brood is het wentelen van de 'teefjes'... en ik doe daar de restjes van de appelmoes op die we aan tafel bij de kalkoen hebben gebruikt", aldus Verhoeven.

Carolina at kalkoen met de kerst, de interviewer had afgelopen jaar gans op het menu staan. Waar komt die voorkeur voor gevogelte met de feestdagen vandaan? "Ganzen trokken daar naar toe waar de graanakkers waren gemaaid. Daar lag het gevallen graan, de kiemen en de zaadjes, Die werden door de ganzen opgesnaaid, dat was lekker; aten ze zichzelf helemaal vol. Ze hadden energie en vet genoeg zodat ze de hele winter door konden komen, daarna worden ze schraler. Daarom eten de mensen ook gans met Kerst en Oud en Nieuw, want dan zijn ze op hun 'volvetst'. Je eet dus geen gans in februari. Dan heeft 'ie z'n energie al verbruikt en zou ik het voor m'n gevoel ook niet doen omdat hij die energie zelf ook nodig heeft tot aan het voorjaar. Het duurt tot aan maart, april voordat hij weer het eerste verse gras kan snaaien."

"Gans en kalkoen stonden al heel lang op tafel in Noord-Nederland, dat komt omdat wij jagers waren. We aten met het seizoen mee. Dat zijn we nu vergeten, want je gaat nu naar de supermarkt. Vroeger hadden we vee dat ook echt teveel was. Dat moest ook echt geslacht worden want anders aten ze het eten op wat je zelf zou moeten eten, dus het was gewoon noodzaak. Dat zijn we nu vergeten."

Naoberplicht had ook heel veel met eten te maken. "Dat begint al als je weet dat iemand gaat overlijden. Dat was je als buren verplicht, want er was geen levensverzekering. De buren die het dichtst bij de kerk woonden hadden een andere taak dan de buren die links van je woonden. Want die moesten voor het eten zorgen, de vrouwen zorgden voor diegenen die gingen waken, met een pannetje soep, fruit, koffie, en een praatje. En de buren die het dichtst bij de kerk woonden moesten gaan aanzeggen: rondvertellen dat iemand stervende was. Een plicht waar je aan moest voldoen, je kon het immers ook zelf nodig hebben."

Het plakje cake na de uitvaart heeft ook een geschiedenis, vertelt Carolina Verhoeven, die zich veel met de tradities rondom rouwen en begraven bezighoudt: "Er werd een koek gebakken; een honingkoek, en op de huid gelegd van de overledene. Het lichaamsvocht van de overledene trok in die koek. Ja, in die tijd... Je kijkt vies! Bij de uitvaart; het wegdragen van het lichaam, kreeg iedereen; ieder familielid een stuk koek. En daar zat de geest van de overledene in, in die koek, zodat je die met je meedraagt."

Het hele gesprek met Carolina Verhoeven is zondagmiddag 2 januari te horen in het Radio Drenthe-programma Drenthe Toen, van 12.00-14.00 uur. Via de podcast en Programma gemist op de website van RTV Drenthe.