Stikstofprofessor: 'Uitkoop Drentse boeren alleen als stok achter de deur'

Het Dwingelderveld
Het Dwingelderveld © RTV Drenthe/Hjalmar Guit
In driekwart van de Natura 2000-gebieden in heel Nederland moet de stikstofuitstoot onder de norm zijn in 2030. Ook in de Drentse Natura 2000-gebieden zijn de stikstofwaardes te hoog en dat is slecht voor planten en dieren. Komend jaar wordt de discussie gevoerd over wat er waar moet gebeuren. Forse ingrepen zijn nodig. RTV Drenthe vraagt aan stikstofprofessor Jan Willem Erisman van de Universiteit Leiden en LTO Noord-voorman Dirk Bruins hoe zij het probleem zouden aanpakken.
In twaalf van de veertien Drentse Natura 2000-gebieden is er sprake van te hoge gehaltes aan stikstof. Planten als bramen, brandnetels en gras gaan er harder door groeien en overwoekeren andere planten. Daardoor verdwijnen ook insecten, vlinders en vogels.
Stikstofprofessor Jan Willem Erisman stelt voor om niet in het hele land maatregelen te nemen, maar alleen daar waar ze het meeste effect hebben. In zijn rapport 'Naar een ontspannen Nederland' - dat hij samen schreef met landschapsarchitect Berno Strootman - stelt hij voor om niet alleen de stikstofcrisis aan te pakken, maar meteen ook de de doelstellingen voor het klimaat en water mee te nemen.

Gebiedsgerichte aanpak

In Drenthe heeft Erisman acht Natura 2000-gebieden geïdentificeerd waar maatregelen nodig zijn: het Drents-Friese Wold, het Leggelderveld, het Dwingelderveld, het Fochteloërveen, het Holtingerveld, het Mantingerbos, het Mantingerzand en het Witterveld.
"Rond die gebieden zal je het aantal dieren moeten verminderen of meer land moeten gebruiken bij dezelfde aantallen. Dat kan met natuur-inclusieve landbouw, kringlooplandbouw of emissiearme landbouw. Technologische maatregelen zijn ook mogelijk. Maar ik denk dat het bijna altijd ten koste van de productie zal gaan. Dus je zult ook moeten kijken hoe je het inkomen van de boer op peil kunt houden", zegt Erisman.
En het Bargerveen dan? Dat gebied kampt met overschrijding van de stikstofnorm, die voor 60 procent uit het buitenland komt. Volgens Erisman is dat alleen op te lossen door internationale afspraken met Duitsland te maken.
Hoewel hij wel maatregelen voorstelt om de hoeveelheid stikstof in het Witterveld naast het TT Circuit terug te dringen, betekent dat niet dat er geen races meer kunnen worden gehouden. "Het TT Circuit heeft een lage bijdrage aan het stikstofprobleem omdat het niet continu wordt gebruikt, maar ook omdat stikstofoxiden veel verder verspreiden dan ammoniak uit de landbouw. Ter vergelijking: van de landbouw blijft 50 procent van wat je hier uitstoot in Nederland en van verkeer blijft maar 10 procent van de uitstoot in ons land", aldus de stikstofprofessor.

Uitkoop laatste optie

Gedwongen uitkoop van boeren heeft niet de voorkeur van Erisman. "Ik zou niet beginnen met uitkoop, maar dit achter de hand houden als het niet lukt om er samen uit te komen. Geef boeren een kans om zelf met plannen te komen. Er is veel creativiteit om tot een gezamenlijke oplossing te komen. Als de plannen niet haalbaar blijken te zijn, grijp dan in zodat de doelstellingen alsnog kunnen worden gehaald."
Erisman noemt Schiermonnikoog als voorbeeld van zo'n oplossing. "De provincie Friesland heeft tot doel gesteld om 20 procent stikstofreductie te behalen. De zeven boeren op Schiermonnikoog kregen de kans om zelf met een plan te komen. Als het niet zou lukken, dan zou de provincie 30 hectare landbouwgrond omzetten in natuur en zou een van de boeren moeten verdwijnen. Het lukte de boeren om twee keer zoveel te reduceren dan nodig was. Ze hebben 38 procent van hun vee weggedaan, gingen zelf kaas maken en begonnen een zuivelhoeve waardoor hun inkomsten zelfs stijgen. Geen van de boeren is uitgekocht. Dat zou een aanpak zijn voor heel Nederland."

Kosten maatregelen samen delen

Dirk Bruins van LTO Noord is op zich voorstander van zo'n gebiedsgerichte aanpak. "Maar ik vind dat je niet alleen naar de landbouw moet kijken. Je hebt ook snelwegen en industrie. Als we 120 kilometer per uur willen rijden en we willen huizen bouwen, dan vind ik niet dat men van mij als boer kan verwachten dat de kosten om de uitstoot te verminderen alleen bij mij komen te liggen. Die kosten moeten we dan als samenleving samen dragen."
(Tekst gaat verder onder de video)
'Uitkoop Drentse boeren alleen als stok achter de deur'
Landbouworganisatie LTO maakte in juli een plan met natuurorganisaties en het bedrijfsleven om de stikstofuitstoot te verminderen. "De doelstelling is een reductie van 40 procent door het verplaatsen van boerenbedrijven, uitkopen van boeren, innovatie of andere bedrijfsvoering. Het plan kost 15 miljard euro", aldus Bruins. In het coalitieakkoord is een stikstoffonds van 25 miljard euro opgenomen.
Als voorbeeld van het aanpassen van de bedrijfsvoering noemt hij een het plaatsen van een apparaat dat de stikstofuitstoot met 60 tot 85 procent kan verminderen. Voor een melkveebedrijf met 150 koeien zou dat al gauw neerkomen op een investering van 200.000 euro. "En voor dat geld krijg ik niet meer melk, dus de vraag is hoe ik dat ga terugverdienen", legt de voorzitter van de Noordelijke Land en Tuinbouworganisatie uit.
Andere mogelijkheden zijn volgens Bruins het aanpassen van de stalvloer zodat de urine en uitwerpselen worden gescheiden, meer weidegang, het tijdstip van het uitrijden van mest aanpassen en het toevoegen van water aan de mest die op het land wordt uitgereden.

Meer nodig

Erisman vindt het mooi dat de boeren, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties elkaar in het plan hebben gevonden. "Maar de doelstelling in hun plan is 40 procent en in het coalitieakkoord staat 50 procent. Verder staan er geen maatregelen in om de klimaatdoelen en waterdoelen te halen. Daarnaast is het uitgangspunt dat de overheid alles betaalt, maar het is de vraag of dit in de praktijk gebeurt."
In het coalitieakkoord is een fors bedrag opgenomen voor de aanpak van het stikstofprobleem en dat geld zou onder meer naar het uitkopen van boeren moeten gaan. "Wat ik jammer vind is dat in het coalitieakkoord minder wordt gekeken naar oplossingen door de bedrijfsvoering te veranderen en meer naar uitkoop. Verplaatsen en uitkopen is wel het laatste wat je zou moeten willen, want dat zijn jarenlange procedures. Het toepassen van de technologie kun je volgend jaar al doen. Wij zullen er alles aan doen om te zorgen dat er een andere inzet komt van het beschikbare budget", aldus Bruins.

Grond behouden

Een vrijwillige uitkoopregeling heeft in Drenthe vorig jaar niets opgeleverd. Volgens Bruins waren er wel bedrijven die wilden stoppen, maar was de regeling niet goed genoeg. "Er zijn boeren die vrijwillig stoppen; daar moet een goede regeling voor komen. Maar geef de mogelijkheid aan boeren die niet willen stoppen om te verplaatsen of hun bedrijfsvoering aan te passen. Het is mogelijk om dan toch een vermindering van 40 procent te halen."
Extensivering - minder koeien op meer land - wordt ook genoemd in het plan van LTO. Naast een andere verdeling van het geld in de 'stikstofpot' doet Bruins nog een andere oproep aan de beoogde nieuwe landbouwminister Henk Staghouwer: "Geef grond niet blindelings uit voor zonneparken en datacentra, want dan is die grond niet beschikbaar om te extensiveren."
Verder maakt Bruins zich zorgen over de ambities in het coalitieakkoord: die zijn hoger dan eerder. "Dan vraag ik me echt af hoe het zit met de uitvoering. Het Centraal Planbureau heeft ons plan doorgerekend en waarschuwde dat de uitvoering via de overheid nog weleens problemen op zou kunnen leveren. De bottleneck zit echt bij de overheid die het allemaal moet gaan regelen."

Andere regels

Het is de LTO Noord-voorman daarnaast een doorn in het oog dat de beslissingen in Nederland worden gemaakt op basis van modellen. "We hebben onderzoek laten doen naar uitstoot van bedrijven in Gelderland en bij het Dwingelderveld. De impact van de bedrijven bleek veel lager dan het model voorspelde. Niemand heeft er wat aan als er maatregelen worden genomen die niet efficiënt blijken te zijn. Het gaat erom dat het doel wordt gehaald en niet dat er op papier iets klopt."
"En soms staart men zich blind op een stikstofgetal terwijl het uiteindelijk gaat om de natuurdoelen. Meet de situatie en kijk hoe je die samen kunt halen. Een LTO-afdeling in het Korenburgerveen heeft metingen laten doen en toen bleek dat de uitstoot van stikstof daar veel te hoog was. De stikstofuitstoot is wel verminderd, maar niet volgens het doel, terwijl de natuur floreert daar. Boeren hebben daar samen met natuurorganisaties allerlei zaken aangepakt om de natuur te versterken", legt Bruins uit.
Ook stelt LTO dat wet- en regelgeving vaak in de weg zit om de stikstofuitstoot te verminderen. Als voorbeeld noemt Bruins de discussie over mest tegenover kunstmest. "Vandaag de dag kan ik uit mijn eigen mest een soort kunstmest maken. Daarmee kan ik mijn eigen land bemesten en dan hoef ik geen kunstmest meer te kopen. Technisch kan het, maar wat regelgeving betreft mag het niet, want die eigen mest mag geen kunstmest heten. Op Europees niveau wordt er ook voor gepleit om dit zo snel mogelijk te veranderen."

Minister is aan zet

Waar de nieuwe landbouwminister ook voor kiest, haast is volgens Erisman geboden. De coalitie wil de doelen al in 2030 behalen en niet zoals eerder in 2035. "Er is eerst een vertaling nodig van wat de opgave per provincie is. Dus eerst de emissieplafonds vaststellen voor het hele land. Die kaders zijn af te leiden uit ons rapport, waarin we ook de water- en klimaatdoelen hebben meegenomen. En dan samen met de boeren kijken naar de uitvoering. Het is nu nog onduidelijk hoe de doelstellingen in het coalitieakkoord moeten worden bereikt", aldus de stikstofprofessor.
Dat wil volgens hem niet zeggen dat de provincie niet al aan de slag kan. Want waar de grote knelpunten zitten is bij de provincie zelf ook al grotendeels bekend.
Boeren denken slag te kunnen maken om stikstof terug te dringen

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.