'Het mysterie van Darp' vanaf morgen op TV Drenthe

Wachttoren Darp
Het militaire complex op de Havelterberg stond vol hekken met prikkeldraad © Gerard Nieboer
In het bos tussen Darp en Havelterberg staat nog een verloren wachttoren op een grote zandvlakte. Dat is het enige dat nog over is van de 'Amerikaanse site', zoals het in de volksmond heet. Ooit was dit de plaats waar mogelijk tientallen kernkoppen lagen opgeslagen en waar tienduizenden vredesactivisten demonstreerden op Tweede Kerstdag. RTV Drenthe neemt je in zes tv- en radio-afleveringen mee naar de geschiedenis van deze unieke plek.

Koude Oorlog

Het begint allemaal in 1961, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog. De Sovjet-Unie en Amerika en de NAVO staan lijnrecht tegen over elkaar. Europa is bang dat de Russen West-Europa willen binnenvallen. Om dit te voorkomen willen ze tactische kernwapens kunnen inzetten. Dit zijn wapens die aan een raket kunnen worden gekoppeld en een klein bereik hebben van niet meer dan zo'n 40 kilometer, maar wel allesvernietigend zijn. De raketten zijn bedoeld ter ondersteuning van de grondtroepen en zouden in geval van een Russische aanval op de grens van Oost- en West-Duisland ingezet moeten worden.
Als wandelaar of als bezoeker liep je hier niet zomaar naartoe, het was overal verboden toegang. Het was een heel zwaar bewaakt militair gebied.
Oud-beroepsmilitair Gerard Nieboer
Nederland is bereid om de raketten in eigen land op te slaan, als locatie hiervoor wordt gekozen voor een terrein tussen Havelterberg en Darp. Volgens hoogleraar militaire geschiedenis Jan Hoffenaar heeft dat te maken met het feit dat Darp redelijk dicht bij Duitsland ligt, maar bovenal dat er kazernes in de buurt zijn: in Steenwijk en de Johannes Postkazerne in Havelte waar artillerietroepen gelegerd zijn. Ook in 't Harde wordt een dergelijke site gebouwd.
Veel protest tegen de bouw is er in die jaren 60 niet. Toch hangt er vanaf het begin een soort mysterie rond de plek. "Als wandelaar of als bezoeker liep je hier niet zomaar naartoe, het was overal verboden toegang. Het was een heel zwaar bewaakt militair gebied", vertelt oud-beroepsmilitair Gerard Nieboer.
(Tekst gaat verder onder de video)
'Het mysterie van Darp' vanaf morgen op TV Drenthe

'I can't confirm, nor deny'

Het is nooit officieel bekendgemaakt dat er nucleaire koppen op de site hebben gelegen. Zelfs na al die jaren wil US Army sergeant-majoor Charles Ruffolo het nog niet officieel bevestigen. "I can't confirm, nor deny", is zijn standaardantwoord.
Maar eigenlijk was het een publiek geheim dat er kernkoppen lagen. De bewaking was bijzonder zwaar. "De eerste keer dat ik hier kwam dacht ik: het lijkt wel een concentratiekamp", vertelt Sjaak Koote, dienstplichtig militair in 1976. "Je dacht wel: ik moet hier niet uit mezelf gaan rondlopen."
De Amerikanen spelen de hoofdrol, zij zijn verantwoordelijk voor het binnenste terrein waar ook de opslagbunkers voor de raketkoppen liggen. Nederlandse militairen bewaken de buitenste ring. In eerste instantie gebeurt dit door een vaste groep militairen. Maar omdat het werk zo geestdodend is wordt gekozen voor wisseldiensten. Dienstplichtigen moeten een keer per jaar een week komen wachtlopen. En dat wachtlopen werkte menigeen op de zenuwen, vooral 's nachts. Sjaak Koote: "Dan keek je en dan dacht je: zit er nu wel wat of niet, daar bij die boom beweegt wat. Dat kwam puur door het turen en de spanning."

'Zo gezellig, net fantasyland'

Aanvankelijk is het aantal Amerikanen op de site beperkt tot 35. Ze leven in het 'Amerikaanse hotel' dat net buiten de site ligt. Langzamerhand groeit hun aantal. De Amerikanen zijn jong en zonder gezin en hebben veel geld. Regelmatig zijn ze dan ook te vinden in het uitgaansleven van Steenwijk of op de honkbalclub in Meppel.
US Army sergeant-majoor Charles Ruffolo vindt het geweldig in Nederland. "Ik kon het niet geloven, ik dacht dat ik op een andere planeet was. Ik dacht dat ik in fantasyland was. Het was zo gezellig met alle bloemetjes en huisjes. In Amerika moet je hiervoor naar een attractiepark gaan, maar hier was het dagelijks. Ik vond het zo gezellig. Het zat echt in mijn hart." Hij ontmoet zijn toekomstige vrouw in een Steenwijker boetiekje en woont nog altijd in Nederland.
(Tekst gaat verder onder de foto)
Demonstratie Darp
Ieder jaar op Tweede Kerstdag kwamen duizenden mensen naar Darp om te protesteren © Gerard Nieboer

'Je moest je stem laten horen, dat kon niet anders'

In de jaren 70 komt er steeds meer weerstand tegen de opslag. In 1974 wordt voor het eerst vanuit Steenwijk een zogenoemde Vredesmars tegen de aanwezigheid van kernkoppen gehouden. De organisatie is in handen van WAAKS: Werkgroep Anti-atoomkoppen en Kerncentrales Steenwijk. Het duurt tot 1977 voor er een tweede komt, maar dan wordt ook een echte traditie geboren. Vanaf die datum trekt elk jaar op Tweede Kerstdag een stoet demonstranten van Steenwijk naar Darp. In 1982 doen zo'n tienduizend mensen mee aan de mars. Voor Ton Spijkerman en Ria Duiven is het belangrijk om mee te lopen. Ria: "Je had de kernwapenwedloop. De aarde kon compleet worden vernietigd. Dat was zo ernstig, daar moest je je stem tegen laten horen."
De demonstraties liepen nooit uit de hand. Dit was mede te danken aan de Amerikaanse dominee Harcourt (Harky) Klinevelter die als lid van het veiligheidsteam de stoet begeleidt en geweldloosheid nastreeft. Zijn geheim: "Je moet mensen zien als mensen en niet als object."
Incidenten doen zich eigenlijk nooit voor. Een keer zijn de banden van zijn bromfiets doorgesneden, maar het was verder altijd 'vredelievend', zegt hij.
Het aantal deelnemers wordt aan het einde van de jaren 80 minder. In 1988 wordt de laatste mars gehouden. In 1989 valt de Berlijnse Muur en is de Koude Oorlog ten einde. Ton, Harky en Ria hebben het idee dat hun acties wel degelijk effect hebben gehad. Harcourt Klinefelter: "Iedere keer als ik bij de site kom, zie ik dat er nog maar een uitkijktoren is overgebleven van de plek. De bom is er niet meer, de basis is er niet meer. Dan weet je dat alle kleine beetjes hebben geholpen. Ik ben heel blij dat ik in die tijd heb kunnen helpen."
(Tekst gaat verder onder de foto)
Radiotoren
Jongeren in Darp zagen de site als een grote speelplaats © Gerard Nieboer

'We vermaakten ons daar gewoon"

Voor de Darpers zijn de demonstraties op Tweede Kerstdag een soort uitje. Willem Lijkendijk: "Wij liepen eigenlijk uit om naar die demonstranten te kijken. Zo van: moet je eens kijken hoeveel mensen er komen demonstreren." Zelf hebben de dorpelingen helemaal geen bezwaar tegen raketbasis. De Amerikanen zijn een welkome afleiding in hun bestaan en de bouw van het militaire complex in 1961 zorgt voor veel speelplezier voor de Darper jeugd. "We vermaakten ons daar gewoon, we haalden vaak een colaatje, buiten aan het loket", aldus Lijkendijk. Alleen 's ochtends vroeg zorgden de Amerikanen voor overlast. Dan liepen ze al hard. "Dan liepen ze hier het straatje af en dan zongen ze My old granny."

Geen auf wiedersehen, tot ziens of adieu

In 1989 valt de Berlijnse Muur en komt er een eind aan de Koude Oorlog. US Army sergeant-majoor Charles Ruffolo wordt opnieuw gestationeerd op de Amerikaanse site Darp, maar nu om leiding te geven aan de ontmanteling. Eind 1991, begin 1992 vertrekken de laatste militairen. Het meeste materieel wordt met Amerikaanse Chinook-helikopters opgehaald. Ruffolo: "De missie was over en ik heb de deuren dicht gedaan."
Het was niet zo dat de Amerikanen netjes afscheid nemen van hun buren. Havelterberger Jan Lijkendijk: "Ik kan me niet herinneren dat ze zeiden: 'Wij gaan weg, auf wiedersehen, tot ziens, adieu." Tussen 1992 en 1997 blijft de basis er ongebruikt bijliggen. Pas in 1998 wordt het complex helemaal gesloopt. Aard Mansfeld mag de klus klaren en hij denkt er met weemoed aan terug. "Het was een geweldig mooie klus. Ik vond het een verschrikkelijk mooie tijd."
Aanvankelijk is het ook de bedoeling dat de laatste wachttoren wordt gesloopt, maar dat is voorkomen. Gerard Nieboer en hoogleraar Jan Hoffenaar zien wel iets in een permanente tentoonstelling op de locatie. Hoffenaar: "Ik zou dit toejuichen, want dit is een van de weinig zichtbare locaties die verbonden is aan de nucleaire dreiging. Behalve dat je hier het verhaal van de kernkoppen in Darp kan vertellen, kun je ook het brede verhaal vertellen over kernwapens in een oorlog."

Mysterie

Hebben de kernwapens er nu wel of niet gelegen? Dat blijft tot op de dag van vandaag de vraag. Burgemeester Rikus Jager van de gemeente Westerveld, waar Darp onder valt: "Het blijft het mysterie van Havelte en dat geheim zal nog lang zo blijven."

Uitzendingen

De serie het Mysterie van Darp wordt uitgezonden op TV Drenthe vanaf morgen om 17.15 uur en wordt elk uur herhaald. De verhalen zijn ook te beluisteren op zes achtereenvolgende zondagen in het programma Drenthe Toen vanaf zondag 9 januari.

De afleveringen en onderwerpen:

Dinsdag 4 januari: Het mysterie van Darp, de Koude Oorlog
Dinsdag 11 januari: Het mysterie van Darp, de Militairen
Dinsdag 18 januari: Het mysterie van Darp, de Amerikanen
Dinsdag 25 januari: Het mysterie van Darp, de Vredesactivisten
Dinsdag 1 februari: Het mysterie van Darp, de Darpers
Dinsdag 8 februari: Het mysterie van Darp, de Ontmanteling

Heb je een nieuwstip, nieuwe informatie óf heb je een foutje gespot? Stuur een bericht, foto of filmpje via WhatsApp of mail de redactie.