Het mysterie van Darp: De Koude Oorlog

Gerard Nieboer gaat in 1986 als commandant aan het werk op het verbindingscentrum Havelte, waar alle verbindingen, het telefoonverkeer en telexverkeer met de site en alle andere militairen worden geregeld. "Het eerste dat opviel als je aankwam was dat er een hele grote antenne stond en daarnaast stond een soort stafgebouw van de Amerikanen en daar werkten ze en daar onderhielden we de verbindingen."

Hij weet zich de site nog goed te herinneren. Ook al is de plek nu veel meer begroeid. "Vroeger was het hier helemaal open. Als je hier naar rechts keek zag je een heel grote vlakte, je zag hekken, torens, gebouwen. En op deze weg lagen heel grote betonblokken, want je mocht niet zomaar naar de site, je moest helemaal remmend en zigzaggend. Voordat je uiteindelijk bij die poort was, was je al zoveel obstakels gepasseerd, dan hadden ze je al lang in het vizier. De contouren van de site kon je vanaf de weg heel duidelijk zien."

De bouw van het complex begint in 1961, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Rusland en Amerika en de NAVO staan lijnrecht tegen over elkaar. Europa is bang dat de Russen West Europa willen binnenvallen. Om dit te voorkomen willen ze tactische kernwapens kunnen inzetten. Dit zijn wapens die aan een raket kunnen worden gekoppeld en een klein bereik hebben niet meer dan zo'n 40 kilometer, maar wel allesvernietigend zijn. De raketten zijn bedoeld ter ondersteuning van de grondtroepen en moeten in geval van een Russische aanval op de grens van Oost en West Duisland ingezet worden.

Nederland is bereid om de raketten in eigen land op te slaan, als locatie hiervoor wordt gekozen voor een terrein tussen Havelterberg en Darp. Veel weerstand tegen de bouw van de raketbasis is er in de beginjaren niet. Hoogleraar militaire geschiedenis Jan Hoffenaar: "Nee nauwelijks. Het was geen issue, in de protestantse kerken begon wel een beweging te ontstaan: Het zogeheten nee tegen de kernwapens, maar veel 'Anklang' had dat niet." Toch hangt er vanaf het begin een soort mysterie rond de plek. "Als wandelaar of als bezoeker liep je hier niet zomaar naartoe, het was overal verboden toegang, het was een heel zwaar bewaakt militair gebied.", vertelt Nieboer.

Het terrein wordt omgeven door een dubbele rij prikkeldraad met tussenin loopruimte waar patrouille gelopen kan worden. Centraal op het terrein liggen de bunkers waar raketkoppen worden opgeslagen. Nieboer: "Er is nu niets meer van terug te zien maar in het verleden lagen hier heel hoge bunkers, drie, vier meter hoog, helemaal omgeven met zand en ja, wat daar binnen zat dat was voor iedereen maar de vraag. Dat wist je niet, daar werd niet over gesproken, je moest er vanuit gaan dat er wat was, maar wat dat was, was voor iedereen een groot vraagteken."

Als de wapens ingezet moeten worden zal dat aan de grens met Oost-Duitsland zijn, want daar ligt de hoofdverdedigingslinie van de NAVO. De raketten zouden dan op een lanceerinstallatie worden gezet. Hoogeleraar Hoffenaar: "Het was nooit de bedoeling om ze vanuit Darp te gebruiken."

De raketten hebben maar een beperkt bereik van 25 tot 30 km. Als de wind de verkeerde kant op staat kunnen ook de eigen troepen met de fall-out te maken krijgen. "Dat zette ook wel tot nadenken, want inzet van de kernwapens, schaadde dat niet de eigen troepen? Het was niet ongevaarlijk voor de eigen troepen."

Nieboer erkent dat hij destijds op de hoogte was van de gevaren van nucleaire wapens: "De taak voor ons was om de site te bewaken. Dus het gevaar van het werken met de materie was niet aan de orde, het was meer het veilig houden van het terrein. In principe was het zo dat zolang als die wapens daar veilig liggen dan gebeurt er niks mee en dan hoef je daar ook niet bang voor te zijn."

Het terrein is als een rechthoek met in elke hoek een wachttoren. Onder het kogelwerende glas in de toren zitten luikjes zodat je recht naar beneden kan kijken. De torens hebben als functie de bewakers overzicht te geven op het terrein. "Er werd om de zoveel tijd door een patrouille tussen het hek gelopen. Die moest zich strikt houden aan de looproute, dus niet aan de hekken zitten, niet heen en weer lopen of zigzaggen. Rechtuitlopen, het wapen was geladen." Buiten de hekken wordt ook continu patrouille gelopen en de torens zijn altijd bezet. "Je moest elkaar altijd wakker houden en als daar ook maar iemand ging slapen dan was dat natuurlijk foute boel. Een ding was het belangrijkst: er mag niemand over dat tweede hek komen."

Eind jaren '70 komt er steeds meer protest tegen de bewapeningswedloop tussen Oost en West. "Het publiek was beter geïnformeerd en de rol van Amerika in de hele Koude Oorlog werd ter discussie gesteld en in die veel opener maatschappelijke discussie werd die kernbewapening echt een issue", stelt Hoffenaar.

Ook Nieboer kreeg met protesten te maken. De eerste keer toen hij nog onderofficier was in 1982. Tijdens de kerstdagen vonden de traditionele vredesmarsen plaats van Steenwijk naar de site. De demonstranten protesteerden tegen de atoombom. "Dat zag je wat op afstand, maar daar moest je als wachthebbende heel goed rekening mee houden, want die mensen zouden ook via het bos binnen kunnen komen, dus de complete bezetting was aanwezig en dat gaf best veel spanning. Je was met heel veel mensen op een heel kleine postzegel en dat gaf wel aan dat het heel belangrijk was dat de mensen niet zomaar het terrein op konden."

Het mysterie van Darp is iedere dinsdag om 17.17 uur te zien op TV Drenthe en wordt ieder uur herhaald.