Drenthe Toen-podcast: Anarchisten in Appelscha, voor hun idealen naar de gevangenis

Fokke en zijn broer Jan Veenstra, opgegroeid in Appelscha, waren anarchist, socialist, geheelonthouder, esperantist (aanhanger van de nieuwe wereldtaal Esperanto), humanist én dienstweigeraar. Lammert Gosse Jansma, de samensteller van het boek: "In feite kun je zeggen dat men een totaal nieuwe maatschappij wilde. Waar het klassenverschil, het militaire apparaat en uitbuiting verdwenen zijn. Waar dus recht en gelijkheid voor allen is en waar de kapitalist het niet meer voor het zeggen heeft."

"Ze zijn ook geheelonthouder, want 'denkende arbeiders drinken niet, en drinkende arbeiders denken niet'." Zoals Domela Nieuwenhuis - een bekende anarchist en socialist die ook regelmatig het Noorden aandeed - het stelde. "Je moest je ontwikkelen om zo een gelijkwaardige gesprekspartner te zijn voor je tegenstander", aldus Jansma. Hij kwam met de brieven in aanraking omdat hij getrouwd is met de dochter van Fokke Veenstra: Mineke Jansma-Veenstra.

Dienstweigeren hoorde er ook bij, en dan het zogeheten totaalweigeren, dus ook het weigeren van alle vervangende vormen van dienstplicht, Jansma: "Het idee erachter was: als we allemaal dienst weigeren en wanneer alle kameraden wereldwijd weigeren de wapenen te dragen, te maken en te vervoeren is de oorlog uitgebannen." Het weigeren van de dienstplicht werd in die jaren, door het gezag, gezien als een misdaad groter dan diefstal of verduistering. Want je ondermijnde hiermee datzelfde gezag.

Jansma: "Je weigerde op te komen voor de keuring. Dan werd je gehaald door de politie en in de kazerne weigerde je het uniform dat je werd aangeboden. Dan werd je veroordeeld voor opeenvolgende weigeringen. Als een crimineel." Zo kwamen de broers uiteindelijk in Veenhuizen terecht. Ze waren niet de enigen. Namen van dienstweigeraars werden regelmatig gepubliceerd in kranten en bladen van sympathiserende organisaties.

Het boek biedt daarom ook de blik op een tijdsbeeld, dat veel groter is dan de ervaringen van de broers Veenstra alleen. En dat geldt ook voor de correspondentie die we er in teruglezen. Het waren namelijk niet alleen familie en bekenden die schreven, maar geestverwanten van overal vandaan. Ook uit Drenthe.

Alle brieven samen, de ruggengraat van het boek, vormden een geweldig archief. Ze kwamen destijds in het bezit van de dochter van Fokke Veenstra: Mineke. "Mijn vader was een zachtaardige man, die het leven beter wilde maken voor anderen. Hij deed veel dingen voor vrouw en kinderen die andere mannen toen nog niet deden", zegt dochter Veenstra, die met veel respect en liefde over haar vader spreekt. "De gedeelten in de brieven over de familie vond ik indrukwekkend, omdat men zich ook echt zorgen maakte."

"En het gedeelte over de principes die hij had. Maar dat wist ik wel, want dat is nooit veranderd. Hij is tot het laatst aan toe principieel geweest. Waar hij de kans kreeg, organiseerde hij dingen. Ik kreeg bijvoorbeeld accordeonles, en binnen de kortste keren was er een accordeonklasje. Hij was lid van Humanitas, en één van de eerste sprekers die mensen naar het graf begeleidde, zodat je dus niet afhankelijk was van de ruimte in de kerk en de dominee."

"Voor de NVSH bracht hij condooms rond, maar dat bleek niet te combineren met het bakkerswerk dat hij deed, dus dat moest een ander maar doen. Er werd bij ons thuis heel veel gesproken. Er werd wat met woorden gestreden. Vechten mocht, als je maar op je handen bleef zitten. Het was bij ons altijd van: zelf nadenken. We hebben nog gedemonstreerd tegen de kernkoppen, mijn vader ging mee."

Het boek: 'Houd je goed. Brieven aan een dienstweigeraar 1935/1936/1937. Bezorgd en ingeleid door Lammert Gosse Jansma, met medewerking van Anne Veenstra'. is uitgegeven door de Stellingwarver Schrieversronte. Wij mogen een exemplaar verloten. Meedoen? Mail naar drenthetoen@rtvdrenthe.nl