Een schizofreen mosje op het zand

In de Gasterse Duinen ten noordenwesten van Gasselte laat mossenexpert Hans Colpa een ronduit vervelend mosje zien.

Het is een Natura 2000-gebied met heide, vennen en stuifduinen. Mensen laten al eeuwenlang sporen achter in deze contreien, in de Middeleeuwen was het een verkeersknooppunt. De toen uitgesleten karrensporen zijn nog steeds zichtbaar. "Hier zie je zo'n oud karrenspoor. In dit voormalig zandverstuivingsgebied zijn we op zoek naar het mos met de meeste bijnamen", vertelt Colpa.

De eerste naam waar onder het mos bekend staat is tankmos. "Dat komt omdat deze soort in 1961 voor het eerst gezien werd op de Veluwe bij een militair oefenterrein. Daar groeide het mos in de sporen van tanks." Het mos komt vooral voor op open terreinen omdat het niet van schaduw houdt.

Een andere naam voor het plantje is pestmos. "Het is een soort die hier van origine niet voorkomt. Het komt uit zuidelijk Afrika en werd dus voor het eerst in 1961 hier gezien. Binnen tien jaar had het zich verspreid, vooral in zandverstuivingsgebieden. Dat ging zo snel dat gevreesd werd dat het ten koste zou gaan van de oorspronkelijke vegetatie zoals ruig haarmos.

Het pestmos breidt zich nog steeds uit en komt vooral voor zure, voedselarme plekken. Effectieve bestrijdingsmiddelen zijn er niet. Op lokaal niveau wordt het mosje mechanisch verwijderd, bedekt met kalkrijk zand of met herbiciden bestreden maar dit heeft vaak nauwelijks effect.

Cactusmos is de derde naam. "Zo heet het omdat het plantje op een cactus lijkt als het droog is. Ik heb hier de natte vorm, die we net hebben gevonden. Deze heb ik gisteravond met de föhn gedroogd. Je ziet dat die een stuk grijzer is geworden. Dat zijn de glashaartjes die bovenop de blaadjes zitten. Ze zijn geknikt en beschermen zichzelf zo tegen uv-stralen."

De vierde en echte naam is grijs kronkelsteeltje. "We weten al waarom het grijs wordt genoemd, omdat het plantje een stuk grijzer lijkt als het droog is. Er zijn nog meer mossen die op het zand voorkomen die ook glasharen hebben, zoals het ruig haarmos. Anders kunnen ze niet overleven in deze extreme omstandigheden." Daar komt het tweede deel van de naam vandaan: als het droog is, knikken de glasharen en beschermen het plantje tegen de zon. "Zo droogt het niet te snel uit."