Uit het moeras: is veenarmoede erfelijk?

Wie voor een dubbeltje geboren is wordt nooit een kwartje. Een oud gezegde dat stelt dat het niet eenvoudig is los te komen uit een armoedige achtergrond. Maar is dat wel zo? Uit het Moeras is een project van het Dagblad van het Noorden waarin familieverhalen uit de Veenkoloniën worden verzameld. Van kleinkinderen, overgrootouders en alles daartussenin.

Met dat gegeven gaat ook fotograaf Baukje Venema aan de slag. Een tentoonstelling, ook onder de titel Uit het Moeras, is vorige week geopend in de bovenzaal van vanBeresteyn in Veendam. Het is het resultaat van de samenwerking van Noorderlicht, Dagblad van het Noorden, Venema en journalist Maaike Borst.

"Dit project gaat over families in de Veenkoloniën, meerdere generaties vertellen hun verhalen. De centrale vraag is: bepaalt je afkomst ook je toekomst of niet? En hoe? Dat is dat is de kern van ons verhaal", legt Borst uit.

Venema: "Ik ben meer van de plaatjes dan van de praatjes. Daarom ben ik ook fotograaf geworden, haha. Ik heb de tijdlijnen die Maaike in het journalistieke project heeft gemaakt gevisualiseerd. Met filmpjes en ook foto's. Het zijn foto's die samengesteld zijn uit weer verschillende andere foto's. En in die afbeeldingen en filmpjes zie je ook echt iets verschuiven, iets veranderen, iets bewegen."

In de tentoonstelling is bijvoorbeeld een filmpje te zien dat gemaakt is met een oude foto, waarop veenarbeiders met hun scheppen in het veenlandschap staan. Op één van de arbeiders wordt ingezoomd, hij krijgt als het ware een gezicht. Venema: "Ja dat klopt. Je verlegt dan eigenlijk het accent. Vanuit groter geheel zoom je in op iets kleins. Dat krijgt dan een heel andere betekenis."

Een concreet voorbeeld van terugkerende patronen in Veenkoloniale generaties is de familie Adema, vertelt Borst: "Die geschiedenis gaat echt terug naar een veenarbeider. Hij heeft zijn eigen leven beschreven in een boek. Hoe hij als kind enorm wild was en door z'n moeder niet te hanteren... En dat-ie niet naar school ging en uiteindelijk in het veen ging werken, omdat hij geen denker maar een doener was. En nu generaties later, komen ze tot de ontdekking dat er ADHD in in de familie zit. Ook bij zijn achterkleindochter en bij haar zoon. Die worstelen allemaal met diezelfde onrust."

Venema maakte portretten van de geïnterviewden en gebruikte daarvoor een bijzondere techniek: "Ik fotografeerde met een negentiende-eeuwse camera en ik werkte met zelf geprepareerde glasplaten. Ik ontwikkelde de foto's zelf, zoals het vroeger ging. Om weer een een nieuw stukje aan het archief toe te voegen."

Borst: "We zijn ons journalistieke project gestart omdat de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek heeft gedaan naar intergenerationele armoede, zoals ze dat dan noemen, in de Veenkoloniën. Zij zien patronen die in in sommige gezinnen en families echt doorgegeven worden."

Maar is het nou zo dat een dubbeltje nooit een kwartje wordt? Dat de Veenkoloniale armoede als het ware in je genen zit? Borst: "Nee. Dat is niet per se zo. Misschien is er wel iets wat in je familiegeschiedenis zit, waar je je zelf misschien niet eens van bewust bent maar wat je toch belemmert om verder te komen dan je gekund had. Je familie zit altijd in je, maar ik heb ook families gesproken waar heel duidelijk een stijgende lijn in zit. Een familie waarvan de kinderen allemaal op de universiteit zitten, super succesvol."